Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Side 105

104 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
elstu byggð þar en fjöldi og gerð minja frá elstu tíð sem fundist hafa við
fornleifarannsóknir undanfarinna ára benda til að þarna hafi verið stórbýli
allt frá upphafi. Þar má finna um 30 metra langa skálabyggingu og aðrar
byggingaleifar sem f lestar eru frá því fyrir gjóskufallið 1104 sem bendir
til að bærinn hafi verið f luttur upp á brekkubrúnina fyrir þann tíma.
Árið 2008 voru, í tengslum við kirkjurannsóknina, gerðar jarð-
sjármælingar á svokölluðum Kirkjuhóli uppi á brekkubrúninni, hjá yngra
bæjarstæðinu. Mælingarnar leiddu í ljós hringlaga garðlag, um 17 metra
í þvermál, með tóft fyrir miðju.22 Þegar könnunarskurður var grafinn í
þessar minjar kom fram kirkjugarðsveggur sem reistur var eftir 1104 og
gröf barns sem einnig var tekin eftir 1104. Um 30 sm þykkt rótað torf lag
lá ofan á melnum en annars hefur verið grafið í melinn og grafarfyllingin
innihélt grófa möl. Bein voru illa varðveitt, einungis komu fram útlínur
höfuðkúpu og tennur. Beinin voru ekki f jarlægð. Óljóst g jóskulag,
hugsanlega úr Heklugosi frá því um 1300, lá yfir garðinum. Yngri tóft er
í miðjum garði og var þar skemma fram á 20. öld.
Það sem mest kom á óvart við rannsóknirnar 2009 var fundur annars
kirkjugarðs um 80 metrum neðan hins garðsins og fimm metrum sunnan
skálatóftarinnar á elsta bæjarstæðinu. Engin merki voru um þennan garð á
yfirborði og kom hann fram við jarðsjármælingar. Kirkjugarðarnir virðast
hafa verið nánast eins að gerð, báðir hringlaga og um 17 metrar í þvermál
en sá efri hefur verið tekinn í notkun um eða rétt eftir 1104 en sá neðri
var þakinn því gjóskulagi.
Í neðri garðinum var tekinn könnunarskurður syðst innan garðsveggjar
og komu fram útlínur a.m.k. fjögurra grafa í honum. Ein grafanna var
opnuð og kom þar upp vel varðveitt beinagrind karlmanns á 50 sm dýpi.
Ekki var grafið í gegnum kirkjugarðsvegginn en hann virðist hafa verið
markaður að innanverðu með einfaldri grjótröð en annars úr torfi. Innan
garðs virðist svæðið hafa verið sléttað með torfi og var efst að finna 15
sm þykkt torf lag sem grafirnar höfðu verið teknar í gegnum en annars
hefur verið grafið í gegnum náttúruleg fokmoldarlög þar sem engin merki
fundust um möl í grafarfyllingu eða botni grafar líkt og í efri garðinum.
Þegar bæjarstæðið var f lutt hafa því kirkja og kirkjugarður f lust með sem
er mikilvæg heimild um staðsetningu og f lutning kirkjugarða. Garðarnir
tveir virðast ekki hafa verið í notkun á sama tíma og því óhætt að álykta að
efri garðurinn hafi tekið við af þeim neðri fremur en að um tvö býli sé að
ræða. Flutningur garðsins á síðari hluta 11. aldar eða í byrjun þeirrar 12.
bendir til að menn hafi þá enn talið sér heimilt að grafa við eigin kirkjur
frekar en að f lytja lík að sóknarkirkjum.