Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Side 224

RITDÓMUR 223
upplýsingum sem einhvern tíma hefði mátt að finna í byggingunum. Þar að
auki hefðu þeir mátt vera orðnir meðvitaðir um heildarþýðingu yfirgefinna
húsa og rústa. Engu að síður ollu minjarnar og gripirnir þeim vonbrigðum:
Kenningar um að líta megi á Hofstaði sem sérlega þýðingarmikinn
stað, öflugt og voldugt býli sem áður var talið hafa verið höfuðból og
blótstaður, fá því miður ekki stuðning af þessu gripasafni [þ.e. öllum
gripunum sem fundust við uppgröftinn] … auðlegð staðarins birtist
fremur í staðsetningu hans og náttúruauði (bls. 321).
Hvers vegna ættu slíkar tilgátur að eiga við Hofstaði, hvað sem landkostunum
líður, þegar þeirra sér ekki stað í fornleifafræðilegum gögnum?
Ég tel að þessi vonbrigði séu kjarni málsins. Þeir sem unnu að uppgreftinum
og hefðu átt að vera tortryggnir gagnvart of sértækum túlkunum, jafnvel
sínum eigin, voru samt fúsir til að telja að bærinn hefði fyrst og fremst
verið ,veisluskáli‘ fremur en fyrsta stig landnáms á Norðausturlandi. Afstaða
þeirra til túlkunar er bæði dálítið torskilin og skiljanleg vegna þess að nú
á dögum, þegar enginn þarf að hafa miklar áhyggjur af niðurbroti, hafa
fornleifafræðingar á vettvangi oft löngun til að vera nákvæmir í túlkun sinni
á viðamiklum byggingum. Þeir kjósa fremur sértæka en naumhyggjulega
túlkun. Benda má á svokallað ,musteri‘ í Uppåkra (t.d. Larsson Antiquity
311 (2007)). Hús þetta er vafalaust stórmerkilegt, en það hlýtur að villa
um fyrir fólki að túlka bygginguna sértækt á grundvelli heimilda sem ekki
styðjast við fornleifarannsóknir. Musteri hlýtur að tilheyra trúarlegum
félagsskap af einhverju tagi innan þriðja stigs hagkerfis (þ.e. þjónustugeira)
og þótt ,musteri‘ eða þá ,hof‘ kunni að vera áhugaverður möguleiki þegar um
er að ræða hús frá víkingaöld, leiðir sú staðreynd að húsið í Uppåkra var fyrst
reist um 200 f. Kr., og rifið og endurbyggt aftur og aftur á sama staðnum
næstu 600 árin, okkur út í aðstæður þar sem við þurfum að innleiða þriðja
stigs hagkerfi, skipulagða trúariðkun og prestskap í Suður-Skandinavíu
strax á miðri járnöld Rómverja, þ.e. hundrað árum eftir lýsingu Tacitusar á
samfélagi með mjög lítið svigrúm fyrir slíka félagsgerð og stofnanir.
Þess í stað er það meginatriði, þegar reistar voru byggingar og smíðaðar
vistarverur í hugmyndafræðilegum tilgangi í samfélagi sem einkenndist
af nauðþurftahagkerfi, að þær gegndu fjölbreyttu hlutverki og tengdust
samfélagi sjálfsþurftabúskapar, því að sama bygging kann líka að hafa verið
dómhús eða hús fyrir helgisiði, eða ,skáli‘ ef því er að skipta, sem sagt
fjölnota samskiptavettvangur eigandans við gesti sína eða áheyrendur. Því
orkar tvímælis að auðkenna Hofstaði sem ,veisluskála‘, því að sú túlkun