Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Blaðsíða 198

ORÐ Í BELG UM ÍSLENSKA KUMLHESTINN OG UPPRUNA HANS 197
‚Rus‘-höfðingjans sem hann varð vitni að við Volgu snemma á 10. öld.
Þar lýsir hann bæði dýra- og mannfórnum sem athöfninni fylgdu og
meðal annars fórn tveggja hesta sem látnir voru hlaupa og svitna áður en
þeir voru drepnir, hlutaðir niður og lagðir í skipið með hinum látna.25
Höfðinglegar útfarir víkingaaldar virðast gjarnan hafa falið í sér hestfórnir
en Gaukstaða- og Ásubergsgrafirnar í Noregi innihéldu til að mynda 12
og 15 hesta. Eins og komið hefur fram hér að framan má einnig greina
ákveðna fylgni á milli „ríkidæmis“ og hesta í kumlum hér á landi þótt
hestar komi hér fyrir í öllum tegundum grafa. Það má þó réttilega deila
um hvort lýsing Fadlāns á höfðinglegri útför Volgu-víkinga eigi nokkurt
erindi við vangaveltur um greftrunarsiði Íslendinga á 10. öld. Mögulega
getur þó verið áhugavert að skoða þetta tvennt í samanburði, ásamt öðrum
heimildum, á gagnrýninn hátt.
Hestafórnir af ýmsu tagi þekkjast langt aftur í aldir. Í lýsingum Tacitusar26
frá fyrstu öld eftir Krist kemur til dæmis fram að við útfarir germana séu
hestar gjarnan látnir fylgja herrum sínum í gröfina. Í Skandinavíu sjást
hestafórnir ekki í miklum mæli á forrómverskri járnöld en fjölgar þegar
líður á járnöldina og birtast þá bæði í gröfum og á fórnarstöðum. Á
meginlandinu koma hestar bæði fyrir í sameiginlegum gröfum manna
og hesta og stökum hestagröfum, en hið síðarnefnda var útbreiddur
siður meðal germana.27 Stök hestkuml eru hins vegar fremur óalgeng í
Skandinavíu þótt þau komi fyrir.28 Kumlhestum fjölgar í Skandinavíu,
og sér í lagi í Noregi, á meróvingatímabilinu, en þó fyrst og fremst þegar
kemur fram á víkingaöldina.29 Hvergi virðist kumlhesturinn þó ná slíkri
útbreiðslu og hann gerir á Íslandi á 9. og 10. öldinni.
Líkt og á Íslandi eru kumlhestar víða annarstaðar greftraðir með
reiðtygjum sínum eða öðrum búnaði. Í Noregi er jafnvel hægt að greina
ákveðnar svæðisbundnar áherslur hvað þetta varðar, þar sem ákveðinn
búnaður virðist ráðandi á tilteknum svæðum.30 Þar sem hægt hefur verið
að greina kyn dýrsins er í f lestum tilvikum, líkt og hér á landi, um hesta
að ræða.31 Capelle hefur ennfremur bent á að í grafreitum Saxa séu það
aðallega eldri reiðhestar sem koma fyrir í stökum gröfum á meðan fyrst
og fremst ungum hestum sé fórnað í grafir manna.32 Eins og komið hefur
fram virðist almennt um heil dýr að ræða hér á landi, þótt í stöku tilfellum
hafi þau verið hlutuð sundur. Víða í Skandinavíu og á Bretlandseyjum
hefur hins vegar verið algengara að leggja aðeins hluta dýrsins, og þá
gjarnan höfuðið, í gröfina.
Hestar birtast þó ekki eingöngu í bókstaf legum skilningi, líkt og í
gröfum manna, heldur einnig sem form og myndlíkingar í skreytilist eða