Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Blaðsíða 206

ORÐ Í BELG UM ÍSLENSKA KUMLHESTINN OG UPPRUNA HANS 205
Lokaorð
Titill þessarar greinar er í raun fenginn að láni frá Kristjáni Eldjárn en
árið 1981 birtist eftir hann grein í tímaritinu Eiðfaxa sem bar titilinn „Orð
í belg um íslenska hestinn og uppruna hans“. Sú litla breyting að bæta
forliðnum „kuml“ við orðið hestur finnst mér fanga kjarnann í þeirri
gagnrýni sem ég hef reynt að setja fram í þessari grein og snýr meðal
annars að þeim hugmyndum sem Kristján heldur fram í áðurnefndri grein.
Eins og ég hef sagt hér að framan hefur í mörgum skrifum um kumlin
og kumlhestana láðst að taka til greina það samhengi sem kumlhestarnir
finnast í, þ.e. kumlið. Ég vona að mér hafi tekist að undirstrika mikilvægi
þess að kumlhestarnir séu ekki slitnir úr þessu samhengi sínu við túlkun,
enda er hestur og kumlhestur tvennt ólíkt.
Tilvísanir
1 Á undanförnum árum hefur vissulega glaðnað nokkuð yfir kumlarannsóknum og
nýjar rannsóknir komið fram þar sem reynt er að túlka kumlin á nýja vegu og á eigin
forsendum. Þar á meðal er MA-ritgerð höfundar frá 2007 og grein í Archaeologia
Islandica frá 2009 þar sem hefðin innan kumlarannsókna er gagnrýnd og varpað fram
nýjum hugmyndum um hvernig nálgast megi efniviðinn. Þá er einnig mikilvægt
að nefna rannsóknir Adolfs Friðrikssonar (2004a, 2004b og 2009) á staðfræði kumla
og kumlateiga og gagnvirk tengsl þessa við byggð, umhverfi og landslag. Sandra Sif
Einarsdóttir (2006) og Ruth Maher (2007) hafa tekið til skoðunar hugmyndir um
kyn og kyngervi, eins og þær birtast í kumlunum, haugfé þeirra og umbúnaði og
Rúnar Leifsson vinnur að rannsókn á dýrafórnum í kumlum. Að lokum má nefna
yfirlitsgrein Bjarna F. Einarssonar frá 2007 en hann hefur einnig í nýlegri grein (2008)
tekið til umfjöllunar dýrkunar- (cult) og helgisiði (ritual) og möguleg tengsl þeirra
við kumlstæði. Þótt Bjarni virðist ekki setja þessar athafnir í beint samhengi við
greftrunina er þetta ákveðin nýlunda því athöfnin sjálf (eða athafnir) eru lítið áberandi
í umfjöllun manna hingað til. Hér eru ekki tilgreindar rannsóknir á einstökum
gripaflokkum úr kumlum enda ekki ætlunin að gefa tæmandi yfirlit.
2 Shetelig 1939: 8.
3 Kristján Eldjárn 2000 [1956]: 296-297.
4 Orri Vésteinsson 2000: 169.
5 Kristján Eldjárn 1956 og 2000.
6 Kristján Eldjárn 1981: 4.
7 Orri Vésteinsson 2000: 170.
8 Kristján Eldjárn 2000: 301.
9 Eins og t.d. á við um bátskumlið á Litlu-Núpum í Aðaldal (sjá Roberts, H. M. 2009).
10 Kristján Eldjárn 2000: 255 og 308.
11 Sjá Kristján Eldjárn 1956; 2000: 44-251 og 308-311.