Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Blaðsíða 170

ÍSLENSK JARÐHÚS 169
nokkrar efasemdir þar sem ummerki um slíkt var ekki að sjá á hólnum.92
Um það verður hins vegar ekkert fullyrt án undangenginnar rannsóknar.
Á yfirborði má hins vegar sjá hvernig jarðfall þetta sker umræddan túnhól
en óljóst er, ef um jarðgöng er að ræða, hvernig þau hafa legið. Lýsingu á
jarðgöngum í Selárdal er einnig að hafa í þjóðsögum Jóns Árnasonar þar
sem segir frá Árum-Kára og er hún á þessa leið:
Það ætla menn að Kári haf i látið g jöra undirgang í jörðu úr
Selárdalsbæ og í kirkjuna og þaðan aftur suður úr kirkjubrekkunni
ofan undir ána og enn undirgang úr bænum gegnum allan túnhólinn
norðvestur í dæld þá er liggur upp undir fjallinu og inn í dalinn,
og hafa menn nú á dögum fundið ljós merki til þessa undirgangs;
hefur hann verið ærið rambyggilega gjörður og djúpt í jörðu niðri.93
Ævintýrabragur er á frásögn þessari. Hér hefur skáldið og frásagnargleðin
sennilega yfirhöndina. Mannvirki þessi minna einna helst á greni refsins.
Skáldskapurinn á sér þó yfirleitt einhverja stoð í veruleikanum og hér er
göngum lýst eins og þau hafa sennilega algengust verið á Íslandi, þ.e. úr
bæ í kirkju.
Í Álfadal á Ingjaldssandi í Vestur-Ísafjarðarsýslu var að finna ummerki
slíkra ganga úr bæ í bænhús. Jóhannes Davíðsson sem ólst þar upp á fyrstu
áratugum 20. aldar segir frá því að
niður frá bænum, í stefnu á kirkjugarðinn umhverfis bænhúsið,
sá glöggt fyrir upphækkun, sem var eins og upphlaðinn vegur, og
var eftir þessari upphækkun gengið, þegar farið var til áðurnefndra
húsa, svo og í hjall, sem þar var. Þetta var kallaður undirgangur, og
sagt að undirgangur hefði verið þar undir frá bænum og niður í
bænhúsið.94
Munnmæli herma að fara hefði mátt um göng þessi á dögum Mála-
Snæbjarnar, sem þar bjó á árunum 1739-66. Í Jarðabók Árna Magnússonar
og Páls Vídalíns segir að bænhús hafi verið í Álfadal að fornu og standi
enn. Hins vegar hafi ekki verið embættað þar í manna minni.95
Sagnir eru um undirgang á Hrafnseyri við Arnarfjörð. Um það segir í
bók Böðvars Bjarnasonar um staðinn:
Fyrir utan Péturshlutann er lægð nokkur í túnið. Nær hún frá
bökkunum og upp undir útsuðurhornið á kirkjugarðinum. Áður