Són - 01.01.2010, Síða 129

UM LJÓÐIÐ „ELOI LAMMA SABAKHTHANI!“ EFTIR STEFÁN G. 129
Auðvelt er að sjá að Stefán hefur hrærst í þessum hugmyndaheimi.
Ljóð hans sýna það mörg glögglega en til frekari staðfestingar eru orð
hans í Drögum til ævisögu þar sem hann ræðir um bóklestur sinn og
kemst svo að orði:
Helzt hefi ég slægzt til að skilja stefnur, einkanlega minnar tíðar.
Allt hefir það sjálfsagt haft einhver áhrif. T.d. maður kemst ekki
hjá að kynnast ögn kenningum Herberts Spencers og Darwins,
þó aldrei hafi maður lesið allt, sem þeir skráðu. Hugsunarháttur
samtíðarbókanna er þrunginn þeirra anda með og mót, og þetta
treðst í mann, þó ekki sé frá „fyrstu hendi“.17
Það þarf ekki að fara í grafgötur um það að „þróun“ og „framför“ eru
lykilhugtök í augum Stefáns og það ekki eingöngu í efnislegu tilliti
heldur jafnframt siðferðislegu. „Framförin er lífsins sanna sæla“, segir
hann í samnefndu ljóði um André Courmont og gætu þau orð vel staðið
sem einkunnarorð yfir verkum Stefáns.
V Niðurlag
Hér hefur einkum verið dvalið við að sýna að skáldið aðhyllist
breytni í anda Krists en hafni guðstrú. Þessi afstaða byggir á þeim
skilningi að hið góða í manninum, göfgi hans, sé fyrst og fremst háð
viti mannsins og skynsemi. Vaxi þekking mannsins og þroski hann
vitsmuni sína leiði af því kærleiksríkara samfélag. Siðferði þarf ekki
lengur að spyrða saman við guðstrú og umbun sem menn hljóti
annars heims – hana skuli þeir hljóta þessa heims í vel unnum
verkum sínum sem bera ávöxt meðal niðjanna. Hugblær ljóðsins
markast samt engan veginn af bjartsýni. Yfir því er miklu fremur
angurværð og ákveðinn tregi – skáldinu er ljóst að gangan er löng.
Þroskabraut mannsins er óendanleg.
Fimmtán árum eftir að Stefán orti þetta ljóð skall fyrri heimsstyrj -
öldin á og skók allan hinn siðmenntaða heim. Stefán andæfði því
stríði af öllum mætti orðs síns og tungu. Það má skilja í ljósi mann -
hyggju hans hvílíkt áfall sá hildarleikur hefur verið honum. Hrika -
legustu styrjöld sögunnar heyja þeir menn sem mesta hafa þekking -
una og bestum siðferðisþroska ættu að hafa náð. Heimsstyrjöldin
17 Stephan G. Stephansson Bréf og ritgerðir. Drög til ævisögu. (1948, IV:88).