Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2011, Side 138

138
DAGNÝ KRISTJÁNSDÓTTIR
vondum þýðingum og teiknimyndum sem nýríkir og menningarsnauðir
Íslendingar fóðri börn sín á. Hann tekur sterkt til orða og talar um að fólk
verði „að sjá og skilja, hvílíkt siðleysi það er, þegar það ætlar börnum sínum
ekki annað til skemmtilesturs en yfirspennt atburðaþvaður og æsikjaftæði“.
Hann segir líka að hvorki höfundar né þýðendur megi sýna börnum þá
vanvirðingu að tala niður til þeirra og tala við þau tæpitungu.15
Stefán var ekki einn um þessar skoðanir og áhyggjur af þýddu barnabók-
unum. Flestir íslenskir skólamenn deildu þeim með honum. Það sama var
að gerast víða í Evrópu, bylgja af andúð og andspyrnu gegn bandarískri
fjöldamenningu fór yfir löndin. Fjölmargar borgir voru í rústum eftir stríðið
og uppbygging eigin kvikmyndamenningar og bókmennta var á viðkvæmu
stigi. Á sama tíma fossaði bandarísk fjöldamenning, kvikmyndir, tónlist og
bókmenntir yfir Evrópu, margir voru uggandi yfir þessu misvægi og vildu slá
varnarmúra um þjóðmenningu sína.16
Fyrra hefti Skólaljóðanna frá 1943 var endurprentað fjórtán sinnum og
það síðara þrettán sinnum, það fyrra í 113 þúsund eintökum og það síðara
í 104 þúsund eintökum. Þessi Skólaljóð réðu markaðnum næstu tuttugu og
tvö árin. Það eru þessi Skólaljóð sem undirrituð lærði utanbókar í Barna-
skóla Akureyrar á sjötta og sjöunda áratug aldarinnar sem leið. Þar var líka
boðið upp á rímuð kennslukvæði eftir góða og hagmælta barnakennara en
slík minniskvæði áttu langa sögu. Stundum hafði kverið eða „katekismus“
verið rímað til að auðvelda börnum að læra það. Hið þekkta sálmaskáld
Valdimar Briem orti til dæmis Kristna barnafræði í ljóðum (1906)17 og margir
góðir barnakennarar hafa búið til langa ljóðabálka um náttúrufræði og sögu
til að börnin gætu betur lagt ártöl á minnið. Einn þeirra var Örn Snorrason
(1912–1985) sem orti mikið af minnisvísum fyrir nemendur sína. Hann
gaf þessar vísur út en skrifaði hógværan formála að bókinni Íslandssöguvísur
(1959) þar sem hann segir:
Þessar vísur hafa ekki skáldskapargildi, og þeim, sem meta vísur eftir rími,
mun fátt um þær finnast. Þetta eru rímaðar upplýsingar og ábendingar,
ætlaðar til aðstoðar við kennslu og nám í Íslandssögu, og ég hef reynslu
fyrir því, að vísurnar geta komið að miklu gagni, ef þær eru lærðar smám
15 Stefán Jónsson, „Fáein orð um barnabækur“, Melkorka, 13. árgangur 1957, 1. tölublað,
bls. 20.
16 Sjá t.d. viðtal við Tony Judt’s vegna bókarinnar Postwar: A History of Europe Since
1945, 2005: http://www.bu.edu/historic/hs/judt.html [sótt 5. ágúst 2011].
17 Valdimar Briem, Kristin barnafræði í ljóðum, Reykjavík, [útgefanda ekki getið], 1906.