Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2011, Blaðsíða 175

175
ÞJÓÐKIRKJA OG TRÚFRELSI
annars staðar í stjórnarskránni. Hitt orkar tvímælis að fjalla um trúfrelsi í
sérstökum kafla en ekki í tengslum við almenn mannréttindi sem fjallað er
um í næsta kafla á eftir (þ.e. sjöunda kafla). Trúfrelsi er samofið almennu
skoðana-, tjáningar- og félagafrelsi og virðast rök mæla með því að kveðið
verði á um það í mannréttindakaflanum. Eðlilegt virðist að kirkjuskipanin
fylgi þeim þangað í lítið eitt breyttri mynd.
Ekki er mögulegt að líta svo á að í kirkjuskipaninni felist trúarpólitísk
stefnumörkun er geri evangelísk-lúthersku kirkjuna að þjóðkirkju vegna
þess að hún starfi á játningargrundvelli sem talinn sé réttari eða betri en
önnur trú („normerandi“ kirkjuskipan). Þvert á móti hníga öll rök að því
að í kirkjuskipaninni felist það eitt að ríkisvaldið skuli styrkja og vernda
evangelísk-lúthersku þjóðkirkjuna meðan hún er umgjörð um trúarlíf þorra
þjóðarinnar (lýsandi kirkjuskipan). Kirkjuskipanin hvílir af þeim sökum á
því að um meirihlutakirkju sé að ræða er þjóni öllu samfélaginu í mun ríkari
mæli en nokkurt annað trúfélag. Þannig hefur danska kirkjuskipanin verið
skilin frá upphafi og engin rök virðast fyrir því að önnur stefna hafi nokkurn
tímann gilt hér.
Sá munur er á dönsku og íslensku stjórnarskránum að í þeirri dönsku
hefur frá upphafi verið að finna „fyrirheiti“ um að lög yrðu sett um stjórnar-
fyrirkomulag þjóðkirkjunnar og stöðu annarra trúfélaga. Að frumkvæði Dana
voru hliðstæð ákvæði ekki sett inn í stjórnarskrána 1874 enda höfðu þau
valdið átökum og spennu í Danmörku. Þó hefur verið gengið mun lengra
í þessa átt hér á landi en í Danmörku. Nú síðast með setningu svokallaðra
þjóðkirkjulaga frá 1997 sem valda því að hér ríkir það sem kalla má eiginlega
þjóðkirkjuskipan. Þau skilja þjóðkirkjuna í mun ríkari mæli frá ríkisvaldinu
en raun er á í Danmörku og gera hana sjálfstæðari gagnvart því. En líta má
svo á að ríkiskirkja sé enn við lýði þar í landi rúmlega 160 árum eftir að þjóð-
kirkjuskipan skyldi komið þar á með stjórnarskrá.
Nú þegar efni trúmálabálksins hefur verið túlkað skal horft til framtíðar.
Staldrað verður við nokkur atriði sem mikilvægt virðist að hafa í huga við
endurskoðun á ákvæðum trúmálabálksins við upphaf 21. aldar og lagðar
til breytingar.79 Í því efni er einkum mikilvægt að huga að þeirri vaxandi
79 Hér er meðal annars byggt á pistlum sem birtust víða í rafrænu formi í sameiginleg-
um kosningaundirbúningi höf. og Arnfríðar Guðmundsdóttur fyrir kosningar til
Stjórnlagaþings 2011. Höf. ber einn alla ábyrgð á þeirri tillögu sem hér er kynnt. Pistl-
ana má finna á heimasíðu höf.: http://uni.hi.is/hhugason [sótt 28. 12. 2010]. Sjá og
Hjalti Hugason, „Frá lútherskri kirkjuskipan til almenns trúmálaákvæðis. Hugsanleg
endurskoðun á trúmálabálki stjórnarskrárinnar“, Úlfljótur, 3/2005, bls. 567–576.