Peningamál - 01.09.2005, Síða 50

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
3
50
IX Stefnan í peningamálum
Vaxandi ójafnvægi í þjóðarbúskapnum kallar á aukið aðhald
Eins og greiningin hér að framan ber með sér einkennist fram vinda
efnahagsmála frá vormánuðum af vaxandi ójafnvægi í þjóðar-
búskapnum. Eignaverð hefur hækkað hröðum skrefum, útlána vöxtur
aukist, vöxtur einkaneyslu slegið met, halli á utanríkisviðskiptum ekki
verið meiri áratugum saman og verðbólga hefur undanfarna mánuði
aukist á ný, eftir nokkra hjöðnun sl. vor, og er nú á ný yfir þolmörkum.
Skilaboðin til stjórnvalda, hvort heldur peningamála eða opinberra
fjármála, eru skýr. Aukins aðhalds er þörf ef tryggja á stöðugleika
verðlags og í þjóðarbúskapnum í heild til lengri tíma litið.
Áður hefur verið fjallað um ástæður þeirrar miklu eftirspurnar
sem nú ríkir, þ.e.a.s. samanlögð áhrif stórframkvæmda og upp-
stokkunar á íslenskum lánamarkaði, ekki síst breytinga á markaði
fasteigna veðlána síðla árs 2004 sem komu flestum í opna skjöldu.
Einkenni uppsveiflunnar eru að mörgu leyti hin sömu og í lok síðustu
aldar. Þau eru þó að ýmsu leyti sterkari en þá. T.d. er spennan á
íbúða markaði enn meiri nú og raunverð íbúða sennilega hærra yfir
lang tímajafnvægi en þá. Vöxtur einkaneyslu er að þessu sinni knúinn
af miklum lántökum og skuldasöfnun fremur en auknum kaupmætti
ráðstöfunartekna, sem jókst hratt á árunum 1997-1999.
Meiri töf í miðlun peningastefnunnar nú en áður og hún hvílir
meira á aðlögun gengis krónunnar
Eitt sérkenni þessarar uppsveiflu er að hækkun stýrivaxta úr 5,3% í
9,5% hefur til þessa haft hverfandi áhrif á verðtryggða langtímavexti.
Miðlun peningastefnunnar á sér reyndar ævinlega stað með töluverðri
töf og svo var einnig í síðustu uppsveiflu. Töfin er hins vegar meiri nú.
Fyrir því eru líklega tvær ástæður: Í fyrsta lagi fyrrgreind uppstokkun
á íslenskum lánamarkaði, sem hefur orðið aðhaldsaðgerðum Seðla-
bankans yfirsterkari, og í öðru lagi óvenjulágir erlendir vextir, sem
hafa haldist nálægt sögulegu lágmarki og jafnvel lækkað, öfugt við
innlenda skammtímavexti. Vextir langtímaskuldabréfa í Þýskalandi
voru sl. sumar hinir lægstu í heila öld. Undir lok uppsveiflunnar á
tíunda áratugnum voru vextir í Evrópu og Bandaríkjunum hins vegar
almennt á uppleið, eftir tímabundna lækkun árið 1998, og lögðust á
sömu sveif og aðhaldsaðgerðir Seðlabankans.
Niðurstaðan af þessum óvenjulegu aðstæðum er að miðlun
peningastefnunnar hefur að miklu leyti átt sér stað í gegnum gengis-
hækkun krónunnar, en að öðru leyti verið bundin við styttri enda
óverðtryggða vaxtarófsins. Vaxtamunur við útlönd er um þessar
mundir nokkru meiri en þegar uppsveiflan á árunum 1998-2000 var í
algleymingi og gengi krónunnar er hærra. Jafnframt eiga lágir erlendir
vextir óbeint þátt í því að kynda undir meiri hækkun eignaverðs en á
sér fordæmi hér á landi.
Hugmyndir um að „hleypa verðbólgunni í gegn” eru varhugaverðar
Þær sérstöku aðstæður sem nú eru fyrir hendi gera stjórn peningamála
sérlega vandasama og hafa að mörgu leyti óæskileg áhrif á virkni
hennar. Aukið aðhald kemur um þessar mundir mjög misjafnlega niður
1997 1999 2001 2003 2005
Mynd IX-1
Stýrivextir og ávöxtunarkrafa
verðtryggðra langtímaskuldabréfa
Stýrivextir Seðlabankans
Spariskírteini (RIKS 15 1001)
Húsbréf (25 ára1)
Íbúðabréf (HFF150434)
1. Samsett röð: IBH 21 0115, IBH 22 1215, IBH 26 0315.
Heimild: Seðlabanki Íslands.
2
4
6
8
10
12
%
Vikulegar tölur, 8. janúar 1997 - 13. september 2005