Peningamál - 01.07.2007, Side 32

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
7
•
2
32

Rammagrein VIII-1
Mat á undirliggjandi
verðbólgu
Verðbólgumarkmið Seðlabankans er að hækkun vísitölu neysluverðs
yfi r tólf mánuði sé að jafnaði því sem næst 2½%. Til að ná þessu
markmiði þarf bankinn að horfa til framtíðar. Þótt verðbólga sl. tólf
mánuði hafi verið 2½% breytir það litlu ef skriðþungi verðbreytinga
í efnahagslífi nu leiðir til mun meiri verðbólgu á næstu tólf mánuðum.
Seðlabankinn reynir því að greina tímabundna og tilviljunarkennda
þætti liðinnar verðbólgu frá þeim þáttum sem eru vísbending um
framtíðina og oft nefndir undirliggjandi verðbólga.1
Þegar lagt er mat á undirliggjandi verðbólgu er leitast við að ein-
angra verðbreytingar sem endurspegla sveifl ukennda og tíma bundna
þætti, t.d. breytingar á óbeinum sköttum, framboðshnykki eða breyt-
ingar á verðhlutföllum. Seðlabankar telja oftast óþarft að bregðast við
fyrstu umferðar áhrifum slíkra verðbreytinga þótt þær leiði til tíma-
bundinna frávika frá markmiði. Við vissar aðstæður geta tímabundn-
ar sveifl ur þó haft langvarandi áhrif sem bregðast þarf við.
Mælikvarðar á kjarnaverðbólgu
Hagstofa Íslands birtir mánaðarlega tvær kjarnavísitölur samhliða
birtingu vísitölu neysluverðs. Kjarnavísitölurnar eru byggðar á sama
grunni og vísitala neysluverðs en í kjarnavísitölu 1 er undanskilið
verð grænmetis, ávaxta, búvöru og bensíns og í kjarnavísitölu 2 til
viðbótar verð opinberrar þjónustu. Þessir undirliðir eru sumir mjög
sveifl ukenndir, verð þeirra er ákvarðað á alþjóðlegum mörkuðum
eða háð opinberum ákvörðunum og því meira eða minna utan
áhrifasviðs peningastefnunnar.
Breytingar á óbeinum sköttum og niðurgreiðslum hafa áhrif
á verðlag á þeim tíma sem breytingin á sér stað. Þær hafa einnig
tíma bundin áhrif á mælda verðbólgu. Hins vegar þurfa þær ekki
að breyta skriðþunga verðbreytinga í hagkerfi nu og eru því ekki
vísbending um að verðbólgan hafi breyst til frambúðar.
Í mars sl. lækkuðu stjórnvöld virðisaukaskatt og vörugjöld á
ýmsar vörur og þjónustu í því skyni að lækka matvöruverð. Hagstofa
Íslands hóf af þessu tilefni að birta vísitölu án beinna áhrifa lækkunar
óbeinna skatta, þar sem virðisaukaskatti er haldið föstum eins og hann
var í febrúar sl. Vísitalan verður mikilvægur mælikvarði á undirliggjandi
verðbólguþrýsting þangað til að bein áhrif skattalækkunarinnar fjara
út í mars árið 2008. Önnur vísbending um undir liggjandi verðbólgu
er kjarnaverðbólga án áhrifa lækkunar óbeinna skatta sem sýnir
almenna verðbólguþróun þegar horft er fram hjá sveifl ukenndum
undirliðum og ákvörðunum hins opinbera.2
Töluverður munur á mældri og undirliggjandi verðbólgu
Þegar áhrifa lækkunar óbeinna skatta gætti í mars lækkaði vísitala
neysluverðs um 0,3% og tólf mánaða verðbólga úr 7,4% í 5,9%.3
Vísitalan án áhrifa skattalækkunarinnar hækkaði hins vegar um
1,4% vegna mikils undirliggjandi verðbólguþrýstings. Vegna þessa
hefur myndast töluverður munur á tólf mánaða mældri verðbólgu
og mælikvarða á undirliggjandi verðbólgu þar sem horft er fram hjá
áhrifum skattabreytinga. Í júní var mæld verðbólga 4% og hafði ekki
verið lægri síðan í ágúst árið 2005. Án áhrifa skattalækkunarinnar
var verðbólga hins vegar 5,8% eftir að hafa lækkað úr 7,7% í mars.
Enn meiri munur er milli mældrar verðbólgu og kjarnaverðbólgu án
1. Um þessi mál er fjallað í grein Þórarins G. Péturssonar (2002) „Mat á kjarnaverðbólgu
og notkun við mótun peningastefnunnar“, Peningamál 2002/4, bls. 52-61, og í grein-
inni „Nýr rammi peningastefnunnar“, Peningamál 2001/2, bls. 39-44.
2. Ýmsar aðrar aðferðir eru notaðar við mat á undirliggjandi verðbólgu. Þar má nefna tölfræði-
legar aðferðir líkt og klippt meðaltal (e. trimmed mean) og notkun margvíðra tímaraðalíkana.
Einnig er algeng nálgun að minnka vægi þeirra undirliða sem sveiflast mikið á grundvelli
sögulegra staðalfrávika. Sjá nánar í grein Þórarins G. Péturssonar (2002) „Mat á kjarnaverð-
bólgu og notkun við mótun peningastefnunnar“, Peningamál 2002/4, bls. 52-61.
3. Verð á mat- og drykkjarvöru lækkaði um 7,4%, verð á veitingum um 3,2%, verð á
almennri þjónustu um 0,6% og verð á opinberri þjónustu um 0,9%.
Mynd 1
Kjarnaverðbólga með og án skattaáhrifa
janúar 2001 - júní 20071
0
2
4
6
8
10
12
2007200620052004200320022001
12 mánaða breyting vísitölu (%)
1. Miðað er við kjarnavísitölu 2 sem undanskilur búvöru, ávexti,
grænmeti, bensín og opinbera þjónustu.
Heimild: Hagstofa Íslands.
Án skattaáhrifa
Með skattaáhrifum