Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1991, Síða 125

Saga kristinnar boðunar í frumdráttum
dóms og útbreiðslu kristinnar menningar meðal heiðinna þjóða Vestur-
Evrópu.
Prédikunin lifnaði aftur við á tímum Karlunga. Tekið var upp á ný að
flytja hómilíur inter missarum sollemnia. Latínu skildi almenningur í
Gallíu ekki lengur á þeim tíma. Hlutverk prestanna varð nú að
„transferre homilias patrum in rusticam linguam”, það er í rauninni að
þýða eða endursegja ræður kirkjufeðranna á mál almennings.
Þjóðólfur helgi, biskup í Orléans, lét árið 797 boðskap út ganga til
sinna presta: „Sá sem Ritninguna þekkir, á að boða Ritninguna, en sá, sem
ekki þekkir hana, verður að minnsta kosti að kynna fólkinu það, sem
alkunnast er, til þess að menn geti forðast hið illa og gert hið góða, leitað
friðarins og farið eftir orðinu.” Latneska sögnin praedicare fær um
þessar mundir þá merkingu, sem haldist hefur upp frá því. Tilgangur
Þjóðólfs með þessum fyrirmælum var sá að guðspjallið skyldi þýtt úr
latínu í messunni, síðan skyldi það útskýrt á móðurmáli fólksins á
hverjum stað, og jafnframt áttu prestar að veita kirkugestum nauðsynlega
siðferðilega fræðslu.
Hér verður að hafa í huga hve seint frönsk tunga mótast sem ritmál.
Sú foma kirkjulega venja, að prédika í messunni, hafði aldrei með öllu
liðið undir lok í gallversku kirkjunni, og var það mest að þakka áhrifum
frá Caesesaríusi frá Arles, sem fyrr er getið. Á tímum Karls mikla tóku
menn að leita aftur til hans, beint eða óbeint, eða þá til Ágústínusar.
Kirkjulegar menntir voru um þær mundir á tiltölulega háu stigi í
Bretlandi og sums staðar á Italíu, og höfðu alllengi verið miklar meðal
íra. Á valdatíma sínum safnaði Karl mikli keisari að sér kirkjulegum
lærdómsmönnum og efldi skóla, líkt og Bandaríkjamenn safna nú að sér
veraldlegum menntamönnum úr mörgum löndum.
Alquin, sem var einn fremsti menntamaður þess tíma, endurskoðaði
leskaflaskrá (perikópur) kirkjunnar og mótaði í öllum aðalatriðum texta-
röð og kirkjuár á þá lund, sem haldist hefir í rómversku kirkjunni, en
einnig í hinni lúthersku og anglíkönsku fram til vorra tíma. Þetta á t.d.
við um fyrstu textaröð hér í vorri kirkju, hinar eru yngri. Hómílíubók
Alquins, þ.e. ræðusafni hans, var hins vegar þokað til hliðar þannig að
það varð að víkja fyrir öðrum hómílíubókum smátt og smátt. Þýðingar-
mest þeirra, sem við tóku, var hómílíubók Hrabandusar Maurusar, en
Hrabandus var lærisveinn Alquins. Hrabandus er kunnur sem sálmaskáld,
hann var ábóti í Fulda klaustri og síðustu ár ævinnar erkibiskup í Mains,
d. 856. Hann telst fremsti biblíuskýrandi miðalda.
Einfaldar hómílíur haldast síðan í kirkjunni um allar miðaldir.
Frá ýmsum öldum má finna fjölmörg fyrirmæli frá biskupum til presta
sinna að afrækja ekki þá skyldu að útleggja guðspjallið og til viðbótar áttu
þeir að flytja kennslu í trú og siðum, meðal annars með því að kenna
leikmönnum trúarjátninguna, Ave María og ýmsa aðra texta á
123