Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2015, Page 25

24
orðum. Eins og bent hefur verið á lætur njáluhöfundur glott Skarphéðins
verða að tákni hinnar íronísku fjarlægðar.55
13. 127. kapítuli: Þegar líður að njálsbrennu og njáll sér sýnir á
Bergþórshvoli verður öllum mikið um „ǫðrum en Skarpheðni; hann bað
þá ekki syrgja né láta ǫðrum herfiligum látum“. Þó að þetta sé ekki haft
beint eftir Skarphéðni má greina tvísæi í tali hans um „herfileg læti“ sem
gætu ef til vill virst í fyrstu óviðeigandi ummæli um eðlilega hræðslu fólks
við yfirvofandi dauða. En Skarphéðinn er enn á öðrum stað en flestir og
gerir lítið úr því sem öðrum þykir mikið með niðurrífandi orðalagi. Hann
flytur sig þannig burt frá dauðahræðslunni og inn í eigin heim. Aftur er
freistandi að hugsa um flótta.
14. 129. kapítuli: Í miðri njálsbrennu leggst njáll til svefns og þá kveð-
ur Skarphéðinn hann með þessum orðum: „Snimma ferr faðir várr í hvílu,
ok er þat sem ván er; hann er maðr gamall“. Þessi orð verða íronísk vegna
samhengisins því að hér er ekki öldungur að leggjast til hvílu heldur til
hinstu hvílu – hinu hversdagslega og daglega er aftur teflt fram gegn hinu
hrikalega og endanlega. Skarphéðinn lætur eins og þetta sé hvert annað
kvöld og þannig er engu líkara en hann láti hina hrikalegu atburði engin
áhrif hafa á sig. Hvergi er jafn ljóst og hér að íronían er aðferð hans til
að fjarlægjast óþægilegan veruleika og ná jafnframt nánast ofurmannlegri
yfirvegun og stóískri ró andspænis örlögum sínum.
Eins og glöggt má sjá á þessari tiltölulega hröðu yfirferð mótast sögu-
persónan Skarphéðinn mjög af eigin orðum og íronían einkennir orðræðu
hans. Með því tekst honum iðulega að flytja sig úr leikriti sögunnar á
áhorfendabekk þar sem söguhlýðendur sjálfir eru fyrir. Þeir hljóta því að
hafa samúð með honum,56 auk þess sem fyndnar persónur eru eðlilega
geðþekkari en þær ófyndnu. Um leið verður íronían leið hans til að fjar-
lægjast atburði sögunnar – og þá tvísæju fjarlægð er auðvelt að túlka sem
eins konar flóttaleið – og ná yfirvegun sem aðstoðar hann við að sýna
55 Miller segir fagurlega: „The grin unnerves everyone, as well it should; it is the
embodiment of the ironic principle that threatens purpose with ultimate mean-
inglessness“ (‘Why is Your Axe Bloody?’, bls. 209). Kannski er þó hér of langt gengið.
Mætti ekki alveg eins túlka merkingu hins íroníska glotts á þann hátt að sá sem
glottir sætti sig ekki við þá merkingu sem aðrir hafa gefið atburðinum og rífi þar
með vissulega merkinguna niður, en ekki endilega til að fylla stað hennar með
tómi?
56 og öfugt því að með stöðugri íroníu sinni sýnir Skarphéðinn líka ákveðna samstöðu
með áheyrendum sögunnar.
ÁRMAnn JAKoBSSon