Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2015, Blaðsíða 126

125
Húmor gefur svo sannarlega tækifæri til að hrista upp í stjórnmálaumræðu
og eins og Óttarr Proppé bendir á er húmor kröftugt valdatæki í gagnrýn-
inni umræðu því í vel smíðuðu gríni felst mikið vald, og valdi fylgir ábyrgð.
Valdið og ábyrgðin liggja í því að í flestu gríni verður einhver eða eitthvað
fyrir barðinu á gríninu. Í hverjum brandara er eitthvert fórnarlamb og um
leið einhver eða eitthvað sem hefur meira vald en fórnarlambið. Beiting
húmors sem valdatækis er því vandmeðfarin enda húmor tvíeggja sverð.
Raunar er nokkur einföldun að segja að húmor sé aðeins tvíeggja, hann er
mun flóknari og margslungnari en svo.
Allur húmor er háður samhengi: Hver segir, hver heyrir og hvar? Það
hvernig fólk skilur tiltekinn brandara eða grín er að auki háð þekkingu
og reynslu þess. Sú fyrirfram þekking sem mótar skilning okkar á gríni er
það sem gerir húmor bæði beittan og valdeflandi en um leið viðkvæman
og dásamlega flókinn. Innan fötlunarfræðinnar skiptum við grínefni oft
upp í tvo flokka, fötlunarhúmor og fatlandi húmor. Þessi einföldu hugtök
eru engin endanleg greining heldur, eins og önnur tvenndarpör, ágætis
útgangspunktur við skoðun flókinna fyrirbæra. Fötlunarhúmor er not-
aður á markvissan hátt til að draga fram misrétti, fordóma og staðalmyndir
sem fatlað fólk upplifir í sínu daglega lífi. Fatlað fólk sem notar húmor á
þennan hátt fær áheyrendur sína til að hlæja að viðbrögðum og viðhorfum
samfélagsins og sjá hversu órökrétt þau oft eru. Með þessu tekst, til dæmis,
slyngum uppistöndurum að brjóta niður neikvæðar staðalmyndir um fatl-
að fólk. Fatlandi húmor er þá andstæðan, grín þar sem fatlað fólk er haft að
háði og spotti; grín að fötluðu fólki og skerðingum þess. Samkvæmt félags-
legum skilningi á fötlun verður hún til í samskiptum fólks, í umhverfi og
menningu. Því má segja að fatlandi húmor auki fötlun fólks sem er með
eva Þórdís ebenezersdóttir
Var „allskonar fyrir aumingja“
bara grín?
Ritið 1/2015, bls. 125–127