Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2015, Side 127

126
skerðingar. Þetta gerist vegna þess að slíkur húmor ýtir undir og styður við
þá fordóma og misrétti sem fatlað fólk verður fyrir. Munurinn á þessum
tveimur gerðum húmors er fólginn í því hvar valdið liggur. Í fötlunarhúm-
or er fatlað fólk í valdastöðu í viðkomandi brandara og samhengi hans. Sé
grínið aftur á móti fatlandi er það valdnítt og niðurlægt. Valdbeitingin er
í báðum tilfellum þýðingarmikil og ábyrgðin sömuleiðis. Annars vegar er
bent á og dregið úr fordómum og misrétti, hins vegar stutt við misréttið
sem meiðir og skaðar oft meira en orð fá lýst.
Erfitt getur reynst að gera skýran greinarmun á gerðunum tveimur. Í
sumum tilfellum gefa orð brandara eða húmorískrar ræðu strax til kynna
í hvorn flokkinn grínið fellur. oftar er það þó sambland af því samhengi
sem grínið er sett fram í og fyrirframþekkingu þeirra sem við því taka
sem ræður því hvort brandari er fatlandi eða fötlunar-. Til að auka enn á
flækjustigið getur sami brandarinn, háður samhengi og þekkingu, verið
bæði valdeflandi (fötlunarhúmor) og valdníðandi (fatlandi húmor) á sama
tíma. Dæmi um þessa þversagnakenndu viðtöku húmors er eitt af slagorð-
um Besta flokksins í baráttunni um borgina árið 2010, slagorðið „Allskonar
fyrir aumingja!“
Frá því að slagorðið kom fyrst fram hef ég hlustað eftir viðbrögðum
fólks og í grófum og nokkuð einföldum dráttum má segja að fólk skiptist
í þrjá hópa eftir því hvernig það tók þessu slagorði. Fyrsti hópurinn er sá
sem skildi grínið á þann hátt sem meðlimir Besta flokksins hafa sjálfsagt
ætlað. Þessi hópur virðist hafa haft samskonar fyrirframþekkingu og flokk-
urinn hafði og skildi í hverju ádeilan fólst. Þarna væri verið að benda á sér-
hlífni stjórnmála- og viðskiptamanna annarsvegar og hinsvegar að draga
dár að kosningaloforðum flokka sem lofa bót og betrun í félagsmálum
borgarinnar án þess að efndir séu miklar. Þessi hópur setti þetta slagorð
aldrei í samhengi við fatlað fólk og var húmornum því ekki ætlað að vera
fatlandi (og í sjálfu sér ekki valdeflandi heldur).
Annar hópur áttaði sig aftur á móti ekki á að þarna væri svo djúpstætt
grín á ferðinni og töldu Besta flokkinn vera að taka undir með þeim um
að samfélagið væri „fullt af aumingjum sem lifðu bara á bótum og nenntu
ekki að vinna“. Það er nefnilega ansi stór hópur í samfélaginu sem lítur
niður á og kallar heiðvirt fólk sem lifir sínu lífi og leggur heilmikið til sam-
félagsins „aumingja“ og finnst það í stakasta lagi. Í hugum þessa hóps voru
aumingjarnir sem átti að gera allskonar fyrir: fatlað fólk í borginni, ein-
stæðir foreldrar, atvinnulaust fólk, eldri borgarar og aðrir þeir sem reiða
eva ÞóRdíS eBenezeRSdóttiR