Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2015, Qupperneq 188

187
Bæjardíonýsían 423 f.o.t.
Á stærstu leiklistarhátíð Aþenu frumsýnir gamanleikjaskáldið Aristófanes
Skýin. Aðalsöguhetjan, Strepsíades, reynir að komast undan skuldum
vegna hestafíknar sonar síns með því að fara í læri hjá Sókratesi. Hann
ætlar sér að nema mátt orðsins til að sannfæra lánadrottna sína um að hann
þurfi ekki að endurgreiða þeim. Honum tekst ekki ætlun sín – reynist of
treggáfaður – en sendir son sinn, Feidippídes, í læri til Sókratesar í stað-
inn. Hann lýkur námi og verður fullfær um að koma sér undan skuldum
með brögðum. Fyrir vikið er hann orðinn algerlega siðlaus og sér ekkert
rangt við að ljúga og svíkja – ekkert frekar en hann sér nokkuð rangt við
að beita foreldra sína líkamlegu ofbeldi. Það má færa sannfærandi rök fyrir
öllu, líka ofbeldi. Ekkert er heilagt, allt er jafngilt og hin argasta svívirða er
jafnmerkileg og heiðarleiki eða réttlæti.
Boðskapur verksins virðist einfaldur. Sú menningarlega og siðferðilega
afstæðishyggja sem sófistarnir og Sókrates stóðu fyrir og predikuðu (að
mati Aristófanesar – Platon sá Sókrates í öðru ljósi) var hættuleg mannlegu
samfélagi. Hún leiddi til upplausnar, fólk snerist hvað gegn öðru, jafnvel
synir gegn feðrum. Afskræmingar og klúryrði eru ekki spöruð við að draga
fram galla námsins sem Sókrates bauð upp á og í niðurlagi lýsingarinnar
á því hvernig námið fer með nemendur er því meðal annars haldið fram
að það geri þá að rassriðnum (g. katapugosyne) aumingjum (Skýin, lína
1023). Þó erótískt samband manna og unglingsdrengja væri viðurkennd
uppeldisaðferð voru endaþarmsmök litin hornauga og því er hér um að
ræða gróteska aðferð við að draga fram ljótleika sófismans og sókratískra
kennsluaðferða. Meðulin til gagnrýni voru ekki fín en þau voru sjálfsögð.
Grótesk afskræming á fólki og hugmyndum var eðlileg í leikhúsinu og
víðar.
Boðskapurinn er þó ekki svona einfaldur og augljós – Aristófanes var
Ritið 1/2015, bls. 187–192
eiríkur Smári Sigurðarson
Aþena Hebdo