Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2015, Qupperneq 197

196
myndirnar sem um er að tefla hvetji beinlínis til mismununar, fjandskapar
eða ofbeldis og ættu því að vera bannaðar með lögum. Teiknarinn er sér
meðvitaður um að skopmynd af Múhameð er litin alvarlegri augum af
sumum múslimum – að sjálfsögðu ekki öllum – en kaþólikki gæti litið
nokkra mynd af páfanum. Hann veit að teikning af fyrra taginu gæti aukið
líkurnar á ofbeldi, þá sérstaklega ofbeldi af hálfu þeirra sem telja að vegið
sé af ráðnum hug að menningu sinni og trúarlegri sannfæringu. Þó má
ekki gleyma fjandskap sem hugsanlega er stofnað til gagnvart trúarhópn-
um sjálfum. Samt eru teikningar birtar og – þegar á hefur reynt – ekki
dæmdar sem brot á frönskum lögum. Að afneita Helförinni er hatursfullur
málflutningur sem hvetur til ofbeldis gagnvart trúarhópi. Ætti ekki hið
sama að gilda um skopmyndir af Múhameð spámanni, sér í lagi ef þær eru
bersýnilega gróf móðgun gagnvart innstu sannfæringu undirokaðs trúar-
hóps?
Önnur tilraun
Svo einfalt er það reyndar ekki. Rökfærslan hér að ofan bendir aðallega til
þess að erfitt sé að tryggja að skerðing tjáningarfrelsis gangi jafnt yfir alla
tjáningu, sama hver gerandinn er. En þetta er hluti af stærra vandamáli
sem verður seint afstýrt með öllu, nefnilega því að lágmarka að sem mestu
leyti áhrif ómeðvitaðra staðalmynda og fordóma á gjörðir þeirra sem
valdið hafa hverju sinni. Þar að auki verður að endurskoða kenninguna
sjálfa. Það er sannarlega ekki nóg að sjá fyrir óæskilegar afleiðingar gjörða
sinna til að athöfnin sé siðferðilega vítaverð. Málgjörð verður heldur ekki
ofbeldishvetjandi við það eitt að mælandinn sjái fyrir ofbeldi sem kunni að
leiða af henni. En til að sjá þetta er óneitanlega best að taka dæmi þar sem
valdhafar eru skrumskældir eða móðgaðir af einhvers konar lýðræðishug-
sjón. Söngvar Satans eftir Salman Rushdie eru alltaf nærtækt dæmi en eftir
að Ayatollah Khomeini lýsti höfundinn og aðra sem kæmu nálægt útgáfu
bókarinnar réttdræpa ári eftir að hún kom út 1988, ríkti mikil óöld sem
leiddi til ofbeldis og dauða fjölda manns. nú á dögum er bókin oft talin
tákngervingur málfrelsis og enn er hún bönnuð víða.
Sá augljósi munur er á útgáfu bókarinnar og yfirlýsingu Khomeinis að
hinu síðara er beinlínis ætlað, umfram allt, að valda ofbeldi. Það er eigi að
síður góð spurning hvort rétt hefði verið að gefa bókina út ef auðveldlega
hefði mátt sjá fyrir afleiðingarnar. Eða hvort Rushdie hefði treyst sér til
þess. Sama gildir um Charlie Hebdo. Ef hryðjuverkamaður beinir byssu
elMaR geiR unnSteinSSon