Tímarit UNIFEM - 01.01.2004, Síða 10

Það er mér sönn ánægja að skrifa í afmælisrit UNIFEM á Íslandi og
ég vil óska landsfélaginu innilega til hamingju með áfangann. Fimmtán
ár eru langur tími og UNIFEM er mjög þakklátt öllu því dygga og
hæfileikaríka fólki sem lagt hefur starfinu lið í gegnum tíðina. Störf ykkar
efla markmið UNIFEM að draga úr kvenvæðingu fátæktar, binda enda á
ofbeldi gegn konum, stöðva útbreiðslu og draga úr tíðni alnæmis meðal
kvenna og stúlkna og koma á jafnrétti kynjanna.
Við erum að upplifa mikilvægan kafla í sögu kvennaréttinda en í mars
á næsta ári verða tíu ár liðin frá sögulegri kvennaráðstefnu sem haldin
var á vegum Sameinuðu þjóðanna í Peking í Kína. Við þau tímamót er
kjörið að horfa fram á veginn, reynslunni ríkari eftir þau störf sem unnin
hafa verið á síðasta áratug. Eitt af því sem við höfum lært er að þörfin á
að draga úr ofbeldi gegn konum er ekki síður aðkallandi nú en fyrir tíu
árum síðan.
Ofbeldi gegn konum er ekki síst brýnt málefni nú í ljósi þess að
kvennanefnd Sameinuðu þjóðanna undirbýr að skoða vandlega hvaða
árangur hefur hlotist af framkvæmd Peking-áætluninnar síðustu tíu ár.
Ofbeldi gegn konum er varanlegt vandamál sem heldur áfram að hamla
framförum og kemur í veg fyrir að tólf meginmarkmið sem voru lögð
fram í Peking-áætluninni náist. Á næsta ári eru tíu ár liðin frá samþykkt
áætluninnar, ellefu ár frá því að yfirlýsing Sameinuðu þjóðanna gegn
ofbeldi gegn konum var samþykkt og nær 25 ár frá gerð alþjóðlegs samn-
ings um afnám alls misréttis gegn konum (CEDAW). Þrátt fyrir þetta
hefur okkur ekki enn tekist að standa við skuldbindingar sem gerðar hafa
verið til að bæta líf kvenna um allan heim.
Í nær öllum ríkjum og svæðum heims má merkja að skref hafa verið
stigin í átt að jafnrétti kynjanna og til eflingar á frumkvæðisrétti kvenna.
Samt sem áður hefur þessi árangur verið ójafn og ávinningurinn brot-
hættur. Hvað þarf til að ná viðvarandi árangri og umbótum til að tryggja
að skuldbindingar sem settar hafa verið fram í jafnréttisáætlunum í yfir
eitthundrað ríkjum nái fram að ganga til handa konum og körlum um
allan heim? Svarið er að pólitísk skuldbinding, fjármagn og samvinna
ólíkra aðila þarf að liggja til grundvallar langtímaárangri.
Með tilkomu ofbeldissjóðs UNIFEM höfum við haft tækifæri til að
styðja, fylgjast með og læra af nýbreytni sem skapast hefur í samvinnu
ólíkra aðila víðsvegar að úr heiminum. Frá stofnun sjóðsins árið 1997
hafa sérstofnanir Sameinuðu þjóðanna og tengslanet kvenna í sameiningu
veitt 7,4 millljónum dollara til 157 verkefna í yfir 80 löndum. Þessi verk-
efni miða að því að auka skilning og þekkingu á málefninu með ýmiss
konar upplýsingaherferðum, rannsóknum og eflingu samtaka á öllum
sviðum samfélagsins, auk þess sem verkefnin hafa orðið til þess að efla
tengslanet sem leitt hefur til aukinnar sérfræðiþekkingar og aðgerða til
að draga úr ofbeldi gegn konum. Fjölmörg dæmi eru um vel unnin verk
fyrir tilstuðlan sjóðsins, allt frá stofnun lögreglustöðva sem taka sérstakt
mið af þörfum kvenna, hvatningu til aukinnar þátttöku karla í baráttunni
gegn ofbeldi karla gegn konum, til stuðnings við konur sem vilja afnema
„heiðursmorð“.
Sjóðurinn starfar á flestum þeirra tólf sviða sem Peking-áætlunin
fjallar um og umsóknir um fjárstuðning sýna að bæði yfirvöld og frjáls
félagasamtök sjá samhengi á milli ofbeldis gegn konum annars vegar og
hins vegar málefna eins og fátæktar, útbreiðslu HIV/alnæmis, hlutverks
kvenna í friðarumleitunum og uppbyggingarstarfi eftir stríð og hlutverks
karla og drengja við að ná jafnrétti kynjanna.
Hvort sem ríki á í stríði, vinnur að uppbyggingarstarfi eftir stríð eða
býr við frið, þurfa of margar konur og stúlkur að þola kyndbundið
ofbeldi. UNIFEM-skýrslan, Konur, stríð og friður, sem gerð var af óháð-
um aðilum um áhrif átaka á konur og stúlkur á helstu átakasvæðum
heims, undirstrikar mikilvægi sjóðsins til að mæta þörfum kvenna á stríðs-
tímum og auka líkur á að þær séu virkir þátttakendur í friðarumleitunum
og uppbyggingarstarfi eftir stríð.
Eins og kvennanefndin hefur lagt áherslu á þurfa konur að vera virkir
þátttakendur á öllum sviðum sem viðkoma friði og öryggi. Sem fyrr
segir eru til fjölmörg dæmi þar sem þetta hefur tekist en slík nálgun þarf
að verða kerfisbundin. Í Búrúndí, Lýðveldinu Kongó, Tímor-Leste,
Afganistan og Líberíu hefur UNIFEM átt farsælt samstarf við Sameinuðu
þjóðirnar og frjáls félagasamtök við að auka hlut kvenna á þessu sviði.
Árangurinn hefur verið tilkomumikill. Sem dæmi hefur þátttaka kvenna
í uppbyggingarstarfinu í Afganistan leitt til innleiðingar jafnréttisreglna
í stjórnarskrá landsins. Í friðarviðræðunum í Lýðveldinu Kongó hefur
konum tekist að tryggja rétt sinn til þátttöku í friðaruppbyggingu skv.
51. gr. stjórnarskrárinnar. Þrátt fyrir þennan árangur þarf að tryggja að
þessar skuldbindingar verði að veruleika sem og skuldbindingar sem
gerðar hafa verið í ályktun öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna nr. 1325,
CEDAW og Peking-áætluninni.
Hætta sem steðjar að óbreyttum borgurum og þá sérstaklega konum
á átakasvæðum ýtir undir mikilvægi þess að samþætta kynjasjónarmið
þegar reynt er að fyrirbyggja átök, í friðarumleitunum og aðgerðum til
að tryggja öryggi kvenna. Sú vinna verður að vera byggð á nákvæmum
upplýsingum sem gefnar eru í tíma og skilningi á alþjóðlegri þróun, efna-
hagslegum, félagslegum og pólitískum orsökum átaka og hvernig binda
eigi enda á þau. Til að auka þekkingu á þessu sviði hefur UNIFEM útbúið
kynlæga viðvörunarstuðla (early warning indicators) í tilraunaverkefnum
á Sólomon-eyjum, Ferghana-dal í Mið-Asíu, Gvatemala og Lýðveldinu
Kongó. Markmiðið er að bæta aðferðir til að koma í veg fyrir átök og
aðgerðir sem hafa til þessa ekki tekið nægilegt tillit til kynjasjónarmiða.
Áherslur kvennanefndarinnar á hlutverk karla og drengja við að ná
fram kynjajafnrétti eru mikilvægar og framfarir í þessa átt gefa störfum
okkar byr undir báða vængi. UNIFEM-sjóðurinn hefur sem dæmi
stutt FEMNET í Afríku til að starfa með tengslanetinu „karlar fyrir
kynjajafnrétti“. Þetta tengslanet hefur náð til þúsunda karla í Eþíópíu,
Kenía, Tansaníu, Malaví og Sambíu í tilraunum til að vekja athygli á
málstaðnum og breyta hegðunarmynstri í tengslum við kynbundið of-
beldi og tengsl þess við útbreiðslu alnæmis.
Samstarf ólíkra hópa og aukin þekking á málefninu er lykilatriðið í
Afnám ofbeldis gegn konum
í öndvegi
Eftir Noeleen Heyzer, aðalframkvæmdastýru UNIFEM
10