Tímarit UNIFEM - 01.01.2004, Side 36

Réttur kvenna til eignar og arfs er fótum troðinn um allan
heim. Hér fjallar Þórunn Sveinbjarnardóttir alþingiskona um
landréttindi kvenna, jafnrétti kynjanna og samband ríkra og
fátækra.
Rétturinn til þess að eiga land og ráðstafa því er víða um heim bundinn
við karla og langt frá því að vera sjálfsagður réttur kvenna. Þetta er kald-
ranaleg staðreynd, m.a. í ljósi þess að það eru konurnar sem yrkja landið
– 70% þeirra sem starfa við landbúnað eru konur – og gera þar með
öðrum kleift að lifa af því. En þrátt fyrir það njóta þær víða lítilla sem
engra réttinda og eiga jafnvel á hættu að vera flæmdar burtu af heimilum
sínum ef eiginmaður fellur frá. Undanfarin ár hafa æ fleiri lagt baráttunni
fyrir rétti kvenna til eignar og arfs lið, bæði einstaklingar, félagasamtök
og alþjóðastofnanir, enda er hún samtvinnuð baráttunni gegn fátækt og
fyrir jöfnum rétti karla og kvenna um allan heim.
Ástæður þessa misréttis eru margvíslegar og eiga rætur í aldagömlu
viðhorfi feðraveldisins til kvenna. Löggjöf mismunar konum bæði leynt
og ljóst í þessum efnum, auk þess sem gamlar hefðir ganga oft þvert
á hagsmuni og réttindi kvenna þótt á því séu undantekningar. Ólæsi
veldur því einnig að konur þekkja ekki réttindi sín og það er auðvelt
fyrir óprúttna landeigendur eða ættingja að hafa af þeim jarðir sem þær
eiga með réttu. Ófriður ógnar víða lífsbjörg smábænda og útbreiðsla
alnæmis, t.d. í sunnanverðri Afríku, hefur haft hrikaleg áhrif á stöðu
kvenna í þessu tilliti sem öðru.
Landið undirstaða velferðar
Eignar- og umráðarétturinn yfir landi er enn hornsteinn velferðar og
félagslegs öryggis fátækra smábænda víða um heim, ekki síst í Afríku
og Asíu. Sjálfsþurftarbúskapur á litlum landspildum er oftar en ekki það
eina sem gerir fátækum fjölskyldum kleift að sjá sér farborða. Nokkrar
hænur, geit eða kýr og skiki þar sem hægt er að rækta korn eða grænmeti
geta gert gæfumuninn og forðað fólki frá algjörri örbirgð. Við þessar
aðstæður er landið undirstaða velferðar, líkt og menntun er undirstaða
velferðar í samfélagi okkar og forsenda þess að fólk geti lifað við sæmilegt
öryggi og ef til vill náð að senda börn sín í skóla. Vert er að hafa í huga
að ekki er nema rúm öld síðan líf Íslendinga byggðist á svipuðum grunni,
þ.e. búskap þorra landsmanna ásamt sjósókn, sem þó var aukageta. Saga
Íslands ætti að auka okkur skilning á aðstæðum og erfiðleikum þeirra
sem draga fram lífið á gæðum landsins.
Réttleysi kvenna við fráfall maka getur valdið því að grundvellinum er
kippt undan lífi allrar fjölskyldunnar og mæður og börn verða að öreigum
á svipstundu. Í Namibíu, en þar er alnæmi algengasta dánarorsök fólks,
búa þrír fjórðu hlutar þjóðarinnar í dreifbýli. Af sjálfu leiðir að rétturinn
til þess að eiga og erfa jörðina verður að teljast grundvöllur þess að þeir
sem eftir lifa geti séð sér farborða. Á alþjóðlegum baráttudegi kvenna, 8.
mars, fyrr á þessu ári vakti Matvæla- og landbúnaðarstofnun Sameinuðu
þjóðanna (FAO) athygli á nauðsyn þess að vernda eignarrétt kvenna
í samfélögum sem hafa orðið illa úti vegna alnæmis. Niðurstöður
rannsóknar sem FAO gerði sýna að 40% kvenna sem misst höfðu
eiginmenn sína höfðu séð á bak nautgripum og verkfærum í hendur ætt-
ingja í kjölfarið og margar höfðu verið gerðar brottrækar af heimilum
ásamt börnum sínum.
Tryggja þarf réttindi kvenna um allan
heim til þess að eiga og ráðstafa landi
Landið er hans
en ekki hennar
Svo virðist sem baráttan fyrir rétti kvenna til eignar
og arfs nái nú augum og eyrum almennings og ráða-
manna, ekki síst fyrir tilstilli rannsókna og verkefna
á vegum stofnana Sameinuðu þjóðanna og félaga-
samtaka á sviði þróunar- og mannúðarmála.
36