Tímarit UNIFEM - 01.01.2004, Side 56

Vi› búum í heimi flar sem fjór›a hver kona ver›ur fyrir heim-
ilisofbeldi, kynjamisrétti hefst í mó›urkvi›i og mansal er
ar›vænleg búgrein. fió eru a›eins rúm 20 ár sí›an alfljó›leg
umræ›a um ofbeldi gegn konum hófst fyrir alvöru. Kristín
Ástgeirsdóttir sagnfræ›ingur fjallar um kynbundin valda-
hlutföll, skuldbindingar ríkja og flátttöku karla í a› draga úr
ofbeldi gegn konum og stúlkum.
firi›ja hver kona ver›ur fyrir ofbeldi
Samkvæmt tölum Sameinu›u fljó›anna ver›ur flri›ja hver kona í heim-
inum fyrir einhvers konar kynbundnu ofbeldi um ævina. Fjór›a hver
kona í heiminum b‡r vi› heimilisofbeldi. fietta eru ógnvænlegar tölur
en athygli vekur a› fla› er nánast sama hvert liti› er, tí›ni ofbeldis gegn
konum er afar svipu›. Ofbeldi gegn konum er alfljó›legt fyrirbæri sem
kallar á stö›ugar rannsóknir og greiningu til a› hægt sé a› átta sig á breyt-
ingum. fió er vita› a› vissar a›stæ›ur, svo sem strí›sógn, vopnu› átök
og eftirleikur styrjalda, ‡ta mjög undir ofbeldi gegn konum.
Á kvennará›stefnu Sameinu›u fljó›anna í Kaupmannahöfn ári› 1980
hófst alfljó›leg umræ›a um ofbeldi gegn konum fyrir alvöru. Til fless
tíma haf›i sjónum veri› beint a› einstökum fláttum fless ofbeldis sem
konur ur›u fyrir, svo sem nau›gunum, en a›rar myndir fless, eins og
heimilisofbeldi, voru enn á bannsvæ›i og taldar einkamál. Í Kaupmanna-
höfn var máli› rætt og vakti mikla athygli, ekki síst fregnir um umskur› á
stúlkubörnum í Afríku, en fla› voru n‡jar fréttir fyrir konur Vesturlanda.
Fæstum var fló ljóst hve ví›femt og alvarlegt ofbeldi gegn konum var.
fiegar Sameinu›u fljó›irnar bo›u›u til n‡rrar kvennará›stefnu í
Nairobi í Ken‡a fimm árum sí›ar var ofbeldi gegn konum or›i› a›al-
máli› og fla› hefur veri› efst á bla›i kvennabaráttu um allan heim
sí›an. Í n‡legri könnun sem ger› var í Bandaríkjunum voru konur
spur›ar hva›a mál væri fleim mikilvægast flar í landi. Svari› var ofbeldi
gegn konum. Ni›ursta›an var sú sama og fyrir tíu árum. Baráttan gegn
ofbeldi sem konur ver›a fyrir skipar stóran sess í stefnuskrá UNIFEM
sem stofna›i sérstakan verkefnasjó› gegn kynbundnu ofbeldi ári› 1996.
Í ávarpi Noeleen Heyzer, framkvæmdastjóra UNIFEM, á alfljó›legum
baráttudegi kvenna 8. mars sl. kom fram a› 45 ríki heims hafa nú sett
sérstaka löggjöf um heimilisofbeldi og 21 ríki til vi›bótar undirb‡r slíka
löggjöf. fiví mi›ur er Ísland ekki í fleim hópi. Sérstaklega má benda á
lög sem Svíar settu ári› 1999 um öryggi kvenna (kvinnofrid) en flau hafa
vaki› mikla athygli og ekki sí›ur lög sem gera kaup á vændi refsiver›.
Svíar skilgreina vændi sem hluta af flví ofbeldi sem konur eru beittar.
Einkenni ofbeldis gegn konum
Sífellt koma fram n‡jar hli›ar ofbeldis gegn konum e›a kannski væri
réttara a› segja a› umræ›an nái til æ fleiri svi›a sem á›ur mátti vart
nefna. fietta eru svi› eins og kynbundi› ofbeldi á átakasvæ›um, vændi
og mansal, sem vir›ast flví mi›ur sífellt fara vaxandi, og tengsl flessara
tegunda ofbeldis vi› klámframlei›slu og glæpi. fiá hafa skilgreiningar á
ofbeldi gegn konum veri› a› breytast og flróast flótt ekki séu allir sam-
mála um flær.
Greina má ‡mis einkenni á ofbeldi gegn konum. Ofbeldi getur ‡mist
veri› líkamlegt e›a andlegt og átt sér sta› innan e›a utan dyra. Gerand-
inn er í langflestum tilfellum karlma›ur (karlmenn), ‡mist flekktur e›a
óflekktur. fietta á vi› um allar tegundir kynfer›isofbeldis. Nau›ganir
eiga sér mjög oft sta› í vinahópum en flær gerast einnig me› flví a›
ókunnur ma›ur ræ›st á konu og hefur oft vali› fórnarlambi› og fylgst
me› flví um skei›. Dr. Diana Russell sem rannsaka› hefur ofbeldi gegn
konum um árabil hefur ekki síst beint sjónum a› flví hve margar konur
eru myrtar í kjölfar nau›gunar, t.d. í Bandaríkjunum, og mor›inginn
er ókunnur. Russell segir slíkum mor›um fara fjölgandi og talar um
faraldur sem hún tengir bakslagi í kvennabaráttu, kvenfyrirlitningu og
jafnvel kvenhatri.
Kynfer›islegt ofbeldi og misnotkun á börnum l‡tur einnig sömu lög-
málum. Gerandinn ‡mist flekkir flau, er oftast innan fljölskyldu, e›a er
ókunnur, t.d. fer›amenn e›a klámframlei›endur sem kaupa börn til fless
a› misnota flau í ákve›inn tíma. Ofbeldi hermanna, fangavar›a og lög-
reglu gegn konum er yfirleitt flví marki brennt a› gerandinn er ókunnur
e›a ótengdur konunni. Sama gildir um vændi sem ég tel til ofbeldis og
Um ofbeldi gegn konum
„fieir vita a› hún
getur ekki sagt NEI“
flri›ja
hver kona
í heiminum verður
fyrir einhvers konar
kynbundnu ofbeldi
um ævina
56