Tímarit UNIFEM - 01.01.2004, Qupperneq 86

Þróunarsamvinnustofnun Íslands leggur áherslu á baráttuna við
fátækt, aukinn frumkvæðisrétt kvenna og þróunarlandanna
sjálfra í starfi sínu. Hrund Gunnsteinsdóttir þróunarfræðingur
ræðir við þau Sighvat Björgvinsson, framkvæmdarstjóra ÞSSÍ,
og Sjöfn Vilhelmsdóttur, fræðslu- og útgáfustjóra ÞSSÍ, um
tvíhliða þróunaraðstoð og áherslu á jafnrétti kynjanna.
Barátta gegn fátækt aðalmarkmiðið
Þróunarsamvinnustofnun Íslands var stofnuð árið 1981 og er sjálfstæð
stofnun, en ekki hluti af utanríkisráðuneytinu eins og algengt er annars
staðar á Norðurlöndunum. Stjórn ÞSSÍ er kosin af Alþingi og skipar
utanríkisráðherra formann stjórnar og framkvæmdarstjóra ÞSSÍ. „Eins og
skipulagið er núna eiga allir þingflokkar nema einn sæti í stjórn ÞSSÍ, en
til að hafa sæti þurfa flokkar að hafa ákveðinn þingstyrk. Mikil pólitísk
eining ríkir í stjórninni,“ segir Sighvatur Björgvinsson, en hann var skip-
aður framkvæmdarstjóri ÞSSÍ árið 2001.
Af 1.400 millj. kr. sem veitt var til þróunaraðstoðar árið 2003 runnu
470 millj. kr. til tvíhliða þróunaraðstoðar, eða 34%. Á þessu ári nema fjár-
veitingar til tvíhliða þróunaraðstoðar 520 millj. kr. Gert er ráð fyrir um
200 millj. kr. hækkun árið 2005. Fjárframlög til ÞSSÍ munu því verða
rúmlega 700 millj. kr. á næsta ári.
ÞSSÍ sinnir tvíhliða þróunaraðstoð Íslands, en tvíhliða aðstoð bygg-
ist á milliríkjasamningum sem kveða á um hvernig standa skuli að
þróunarstarfinu. „Verkefni verða að eiga upptök sín í samstarfslandinu.
Lönd biðja okkur um aðstoð. Verkefnið verður að vinna í samræmi
við stefnumörkun stjórnvalda í viðkomandi ríkjum og í samræmi við
PRSP.“ PRSP er skammstöfun fyrir framkvæmdaáætlanir um hvernig
þróunarríki hyggjast bæta efnahagsstjórn landsins og draga úr fátækt
(Poverty Reduction Strategic Papers). „Þúsaldarmarkmið SÞ höfum
við einnig til hliðsjónar en sameiginlegt öllum átta markmiðunum er
baráttan gegn fátækt. Barátta gegn fátækt er aðalmarkmið ÞSSÍ,“ segir
Sighvatur.
Ríki sækja um aðstoð til ÞSSÍ
Sighvatur segir ríkin sjálf verða að hafa frumkvæði að aðstoðinni. „Ferlið
gengur þannig fyrir sig að ríki sækja um aðstoð frá ÞSSÍ. Skrifstofan
metur svo hvort hún getur orðið við beiðninni. Ef hún telur svo vera,
er útbúið svokallað verklýsingarskjal. Í því er verkefnið staðsett, því er
„Jafnréttismál snar þáttur
Um störf ÞSSÍ og áherslur á kynjajafnrétti
lýst og tekið er tillit til stefnu stjórnvalda í viðkomandi landi, hvað aðrar
stofnanir og gjafalönd eru að gera og svo framvegis.“
„Málið er svo kynnt fyrir stjórn ÞSSÍ. Ef stjórnin samþykkir að verða
við beiðninni er verkefnaskjal útbúið þar sem almenn og sértæk mark-
mið verkefnisins eru útlistuð. Almenn markmið geta til dæmis verið
tengd þúsaldarmarkmiðum SÞ og sértæk markmið útlistað hvaða tilgangi
verkefnið eigi að þjóna á sínu sviði. Sértækt markmið getur því til dæmis
verið að auka lestrarkunnáttu. Verkefnið til að ná því markmiði er þá t.d.
að skipuleggja fullorðinsfræðslu í 40 þorpum.“
„Í verkefnaskjalinu kemur einnig fram hvað við ætlum að leggja fram í
fjármagni, þekkingu og fleira, og hvað stjórnvöld viðkomandi lands ætla
leggja fram, hvort sem það er í formi aðstöðu, bókakosts eða annars. Þá
er samið um sameiginlega yfirstjórn ÞSSÍ og fulltrúa stjórnvalda í sam-
starfslandi á verkefninu. Hugtakið „ownership“ þróunarlandsins sjálfs,
eða eignarhald þess, er mjög mikilvægt í öllu sem viðkemur þróunarstarfi
í dag.“
Með eignarhaldi er átt við að þeir sem verkefnið taki til eigi frumkvæði
að verkefninu, þeir taki fullan þátt í að móta það og framkvæma. Að þeim
finnist þeir „eiga“ verkefnið og beri þar með ábyrgð á árangri þess.
„Reglulega eru haldnir fundir þessarar yfirstjórnar og tíma- og kostnað-
aráætlun gerð. Að lokum er svo fengin óháður aðili til að gera úttekt á
verkefninu, ýmist á tilteknu árabili ef um langtímaverkefni er að ræða
eða, í öllum tilvikum, fyrir lok þess og er leitast við að fá svör við
því hvort markmið hafi náðst, bæði almenn markmið og sértæk. Var
kostnaðar- og tímaáætlun raunhæf? Er óhætt að skilja við verkefnið á
lokastigi? Er eitthvað sem á eftir að gera og þá hvað, svo markmiðunum
verði náð.“
Þróunaraðstoð á forsendum þróunarlandsins
Sighvatur segir það mjög algengt meðal fulltrúa íslensks atvinnulífs
að líta svo á að þróunarsamvinna eigi að felast í stuðningi við íslenskt
atvinnulíf. Með því er átt við af hálfu gjafaríkis sé sett það skilyrði við
þróunaraðstoð að aðstoðin eða hluti hennar fari í að fjárfesta í vörum og
þjónustu frá gjafalandinu sjálfu. Þróunaraðstoð sé þannig einnig ætlað að
styðja við íslenskt atvinnulíf og atvinnufyrirtæki sem vilji reyna fyrir sér
í þróunarríkjum. Þróunaraðstoðinni sé því ekki allri eytt í fjárfestingar
innanlands í þróunarríki eða til kaupa á vöru og þjónustu utan Íslands.
Slík aðstoð er nefnd „bundin aðstoð“ (tied-aid).
„Við hættum þessu því sem næst alfarið fyrir 6-7 árum enda er slík
stefna nú litin hornauga. Flest ríki hafa látið af slíkri stefnu en það eru
í þróunarstarfi“
Lj
ós
m
yn
d
ir:
t
.v
. S
jö
fn
V
ilh
el
m
sd
ót
tir
, t
.h
. Á
g
ús
ta
G
ís
la
d
ót
tir
86