Tímarit UNIFEM - 01.01.2004, Side 94

Í breyttum heimi viðskipta og hnattvæðingar ber alþjóðlegur
markaður sífellt meiri ábyrgð hvað þróunarmál og mannrétt-
indi varðar. Elsa Guðmundsdóttir fjármálastjóri fjallar um hlut-
verk einkageirans í hjálpar- og þróunarstarfi.
Þegar þróunarmál koma til tals er umræðan oftast takmörkuð við
þátttöku ríkja í þróunarmálum því að leggja fé til hjálpar- og þróunar-
starfsemi þykir góður siður meðal þjóða. Litið er á slík framlög sem
fjárhagslega staðfestingu á loforði um að veita hluta af efnahagslegri
velferð þjóða til uppbyggingar hjá löndum og þjóðum sem ekki hafa
notið slíkrar velgegni. En framlag til þróunarmála er einnig fjárfesting
í samfélagslegum stöðugleika og þá sérstaklega í hnattrænum heimi
þar sem boð- og birtingarleiðir eru styttri en nokkru sinni fyrr – bráða-
lungnabólga í Kína berst til Kanada innan fárra daga og – útkoma úr
forsetakosningum í Argentínu hefur áhrif á olíuverð um allan heim.
Starfsvettvangur fyrirtækja er ólíkur umsvifum ríkja. Skyldur fyrirtækja
eru fyrst og fremst gagnvart eigendum og eigendur hafa væntingar um
að fyrirtækið skili þeim arði. Framlög til hjálpar- og þróunarstarfa hafa
þó alltaf fylgt einkageiranum því fyrirtæki hafa lengi styrkt ýmis málefni,
með smáum sem stórum framlögum, nær og fjær. Fyrirtæki og eigendur
þeirra hafa yfirleitt litið á framlög sem óhjákvæmilegan en lítilsháttar
kostnaðarlið í formi einstakra gjafa til samfélagsins sem eru gefnar þegar
góðgerðafélög leita eftir framlögum.
Viðhorfsbreyting einkageirans til hjálpar- og þróunarstarfa
Á síðasta áratug hefur þó orðið breyting á viðhorfi fyrirtækja til hjálpar-
og þróunarstarfs. Fyrirtæki eru farin að líta á slík framlög sem tækifæri til
að taka virkari þátt í samfélaginu, heima við sem og í þróunarlöndum.
Framlögin eru að auki orðin sýnilegri en áður og um leið verður þátttaka
fyrirtækja í hjálpar- og þróunarstarfi hluti af ímynd þeirra.
Viðhorfsbreyting meðal stjórnenda fyrirtækja hefur haft áhrif bæði á
eðli og umfang einkageirans í hjálpar- og þróunarstarfi. Fyrir það fyrsta
hafa framlög aukist til muna miðað við það sem áður var en sem dæmi
jukust framlög frá einkageiranum til góðgerðamála í Bandaríkjunum úr
140 milljörðum bandaríkjadala í upphafi tíunda áratugsins í um 240 millj-
arða árið 2003 (Economist, 29. júlí 2004). Hliðstæðar breytingar hafa átt
sér stað í Evrópu, t.d. í Bretlandi og Þýskalandi. Ætla má að málum hafi
þokað í svipaða átt á Íslandi, en ekki hafa verið teknar saman opinberar
upplýsingar um framlög einkageirans til hjálpar- og þróunarstarfa hér,
svo greinarhöfundur viti til.
Slíkar viðhorfsbreytingar stjórnenda fela ekki aðeins í sér aukin framlög
heldur hafa fyrirtæki, og þá sérstaklega stærri fyrirtæki, gert framlög að
föstum lið í rekstri sínum. Þannig hafa fyrirtæki mótað sér stefnu um
hvernig meðhöndla skuli framlög og hvað þau eigi að styrkja. Sum
fyrirtæki hafa gengið ennþá lengra og orðið þátttakendur í umfangsmeiri
viðhorfsbreytingu sem byggist á hugmyndinni um „samfélagslega ábyrgð
fyrirtækja“.
Samfélagsleg ábyrgð fyrirtækja
Samfélagsleg ábyrgð fyrirtækja (e. corporate social responsibility eða corp-
orate citizenship) er hugtak og hugmyndafræði sem hefur unnið sér fylgi
síðastliðinn áratug, sérstaklega meðal stærri fyrirtækja. Slíkt felur í sér að
fyrirtækið er ekki aðeins ábyrgt gagnvart eigendum sínum, heldur einnig
gagnvart samfélaginu. Fyrirtæki eru farin að tvinna saman samfélagslega
ábyrgð og stefnu fyrirtækisins. Hvert fyrirtæki fyrir sig ákveður hver sam-
félagsleg ábyrgð þess sé og ábyrgðaryfirlýsingar innihalda yfirleitt fyrir-
heit um starfsmannamál, umhverfismál og hjálpar- og þróunarmál.
Fyrirtæki eins og ExxonMobil hefur innleitt samfélaglega ábyrgð
í stefnu sína. Á heimasíðu þess
segir: „Í Evrópu og annars staðar
vinnur ExxonMobil að því að
efla staðbundin samfélög og veita
þeim uppbyggileg framlög.“ Þar
eru einnig talin upp verkefni sem
ExxonMobile hefur tekið þátt í. Þar
á meðal er verkefni á Shakalin-eyju
í Rússlandi sem felst í því að veita litlum og meðalstórum fyrirtækjum
aðgang að fjármagni til uppbyggingar á rekstri. Þá sjá þeir einnig eigend-
um fyrirtækjanna fyrir þjálfun í stjórnun og rekstri. Markmiðið með verk-
efninu er að efla efnahagslegar forsendur samfélagsins.
ExxonMobil er umfangsmikið og umdeilt fyrirtæki. Það hefur
sérstaklega verið gagrýnt fyrir að vilja ekki starfa í anda Kýótó-
samkomulagsins, en fyrirtækið telur að ekki séu fyrir hendi nægjanlegar
vísindalegar sannanir fyrir áhrifum mengunar á verðurfar (USA Today
28. maí 2003). Innleiðing á hugmyndafræði samfélagslegrar ábyrgðar
í stefnu fyrirtækisins virðist í mótsögn við afstöðu þeirra til Kýótó-
samkomulagsins, því umhverfismál og umhverfisvernd eru viðfangsefni
samfélagslegar ábyrgðar. ExxonMobil, eins og svo mörg önnur fyrirtæki,
tekur afstöðu með því að innleiða samfélagslega ábyrgð inn í stefnu sína
en innihald og útfærsla ábyrgðaryfirlýsinga er í höndum hvers fyrirtækis
fyrir sig. Það að fyrirtæki skuli innleiða samfélagslega ábyrgð í stefnu og
rekstur er yfirlýsing um vilja, ekki ávísun á gagngera breytingu á hegðun
fyrirtækisins. Samfélagið verður svo að vega og meta hvort yfirlýstur
vilji hafi skilað árangri. Þótt ExxonMobil berjist gegn samþykki Kýótó-
samkomulagsins veitir það framlög til hjálpar- og þróunarstarfa í anda
samfélagslegrar ábyrgðar.
Við lifum á tímum örra breytinga og er þar hnattvæðingin helsti
áhrifavaldurinn. Ríkisafskipti hafa minnkað víðast hvar og íbúar treysta
að miklu leyti á markaðinn til að sjá sér fyrir vörum og samfélagslegri
þjónustu. Á landakorti viðskipta flæða fjármagn, vörur og þjónusta milli
landa og heimsálfa og fyrirtæki starfa oftar en ekki í fleiri en einu landi
eða heimsálfu í senn. Stjórnendur fyrirtækja, líkt og almennir borgarar,
gera sér sífellt betur grein fyrir að vandamál þróunarlanda eru líka þeirra
vandamál. Samfélagslegur, pólitískur og efnahagslegur stöðugleiki þróun-
arlanda er mikilvægur fyrir velferð og stöðugleika viðskiptalífsins.
Framlög fyrirtækja til hjálpar- og þróunarstarfa eru ekki án umbunar,
þótt hún sé ekki eins augljós og í öðrum rekstarliðum. Umbun fyritækja
liggur ekki aðeins í árangri þróunarverkefnanna og uppbyggingu sem
Einkageirinn og þróunarstarf
Lj
ós
m
yn
d
: E
yj
ól
fu
r
V
. V
al
tý
ss
on
/M
al
av
í
94 95