Þjóðmál - 01.12.2011, Síða 25

24 Þjóðmál VETUR 2011
Fordæmi
Þessar takmarkanir innstæðutrygg inga-kerfisins hefðu átt að vera augljósar
löngu fyrir hrun . Og voru það raunar . Í
skýrslu Eisenbeis (2004) er gefinn fjöldi
dæma um innstæðutryggingakerfi nokkurra
ríkja í Bandaríkjunum, sem stóðust ekki
álagið, þegar áhlaup voru gerð á einstaka
banka . Tryggingasjóðirnir reyndust þess
ekki megnugir að greiða út innstæður,
meðal annars vegna þess hve fáir bankar
voru í hverjum sjóði og því hrundi kerfið .
Síðar voru þessir sjóðir endurreistir, án
þess að nokkru væri breytt, og urðu þeir þá
gjaldþrota öðru sinni innan fárra ára .
Þessi fordæmi voru öllum ljós og erfitt að
skilja hvers vegna Evrópusambandið kaus að
innleiða svona gallað kerfi . Það er nauðsynlegt
að bregðast við þessum takmörkunum í stað
þess að gera því skóna að íslensk stjórnvöld
hafi ekki innleitt kerfið á réttan hátt . Þau rök
hafa verið hrakin af innlendum og erlendum
sérfræðingum . Í þeim hópi er Peter Örebech,
þjóðréttarfræðingur við háskólann í Tromsö,
en hann benti á að í evrópsku tilskipuninni
sé gert ráð fyrir því að það taki langan tíma
að safna nægjanlegu fé í tryggingasjóðinn
til þess að hann sé fær um að takast á við
áföll; því sé óeðlilegt að krefjast þess að
hann geti staðið undir útgreiðslum frá fyrsta
degi . Hvergi sé tekið fram hvernig bregðast
eigi við, ef áföll verða áður en sjóðurinn er
orðinn nægjanlega sterkur til þess að greiða
út viðkomandi innstæður .
Gallað eftirlit?
Því hefur verið haldið fram að mistök í eftirliti og rekstri bankanna hafi
orsakað hrunið . En þá ber að hafa í huga að
tryggingakerfi eru einmitt til þess gerð að
bæta skaða þegar mistök verða . Almenn ing-
ur hefur ákveðnar væntingar til trygginga-
kerfa . Innstæðutryggingakerfi verða að
virka á krepputímum — þegar mistök eru
gerð — en ekki einungis á uppgangstímum,
þegar ekkert reynir á þau .
Í kreppum þarf
að tryggja upp í topp
Íkreppunni nú hafa ríkisstjórnir oft brugðist við takmörkunum inn stæðu-
kerfisins með því að ríkistryggja inn-
stæður . Á Írlandi tryggði ríkisstjórnin
mik il væga banka, til þess að bjarga sér frá
kerfishruni . Aðrar þjóðir fylgdu í kjöl-
farið . Og það eru varla nokkur dæmi þess
að ríkisstjórnir Evrópulanda hafi látið duga
að innstæðueigendur í föllnum bönk-
um fengju aðeins þær lágu upphæðir sem
innstæðutryggingasjóðirnir höfðu lofað .
Nánast undantekningarlaust hafa ríkis-
stjórnir leitast við að tryggja innstæður
upp í topp, eða því sem næst, til þess að
koma í veg fyrir áhlaup á banka . Þessar
ríkis stjórnir vita sem er, að það næst enginn
fjármála stöðugleiki ef hundruðir þúsunda
innstæðu eigenda tapa fé sínu . Slíkt breiðist
út til annarra banka og áhlaup yrðu gerð
um alla Evrópu .
Þarna komum við að enn annarri birt-
ingarmynd gallaðs innstæðu trygg inga kerfi s .
Á „friðartímum“, þegar engin hætta steðj-
ar að fjármálakerfinu, geta inn stæðu trygg-
ingasjóðir ekki staðið við gefin fyrirheit
um að greiða lágmarks trygg ingu nema
þegar allra minnstu bankar falla . Á kreppu-
tímum eru þessi fyrir heit ekki nægjanleg til
þess að ná mark miðum tryggingasjóðanna,
þ .e . tryggja stöðugleika í bankakerfinu og
koma í veg fyrir áhlaup . Ríkisstjórnir ýta
þá innstæðutryggingasjóðum til hliðar
og tryggja með margvíslegum hætti
innstæður upp í topp . Hugtakið innstæðu-
tryggingasjóður hefur því varla nokkra
merkingu .