Þjóðmál - 01.12.2011, Side 93

92 Þjóðmál VETUR 2011
Metnaðarfull
byggðarsaga
Gunnlaugur Haraldsson: Saga Akraness. I . Frá
landnámstíð til 1700. II . Átjánda öldin. Upp-
heimar, Akranesi 2011, 604 og 500 bls .
Eftir Guðmund Magnússon
Þetta er eitthvert metnaðarfyllsta verk á sviði byggðarsögu sem út hefur komið .
Þótt sögusviðið sé ekki ýkja stórt er farið hér
nákvæmlega í saumana á öllum heimildum
sem fundnar verða um mannlíf og búsetu
á Akranesi frá upphafi til nútíma . Stuðst
er við skjalleg gögn, munnlegar heimildir
og fornleifar, og skrif fyrri söguritara og
fræðimanna . Bindin tvö sem út eru komin
ná yfir tímabilið frá landnámi til loka átjándu
aldar . Þriðja bindi mun fjalla
um nítjándu öldina og það
fjórða um tuttugustu öldina .
Fyrsta bindi skiptist í
fimm meginkafla . Í hinum
fyrsta er fjallað um örnefni
og búsetuminjar á svæði því
sem sem Landnáma hermir
að fyrstu íbúarnir, bræðurnir
Ketill og Þormóður Bresa-
synir og fjölskyldur þeirra,
hafi numið . Getið er
allra þekktra örnefna og
nafngreindra minjastaða
í landnáminu . Gefin er stutt lýsing á
jörðum, landamerkjum og eignarhaldi . Þá
eru nefndar fornleifarannsóknir á svæðinu
og sagt frá forngripum sem fundist hafa .
Mikill fengur er að þessari viðamiklu
samantekt fyrir áhugamenn um þetta svæði .
Loftmyndir, sem örnefni hafa verið færð inn
á, eru til mikilla þæginda fyrir þá sem ekki
eru þeim mun kunnugri á vettvangi .
Í öðrum kafla er fjallað um tímabilið frá
landnámi til loka þrettándu aldar . Litlar
heimildir hafa varðveist um stóran hluta
þessa tímabils, enda hefst ritöld ekki á Íslandi
fyrr en seint á elleftu öld og engin rit hafa
varðveist eldri en frá tólftu öld . Höfundur
leynir þessu ekki en lætur það ekki aftra sér
frá því að setja fram margs konar hugmyndir
um upphaf byggðarinnar og þróun fyrstu
aldirnar . Byggir hann jafnt á skrifum annarra
fræðimanna sem eigin tilgátum . Vangaveltur
um sérstök keltnesk áhrif á svæðinu og
tengsl vestur um haf munu mörgum
þykja áhugaverðar, þótt ekki séu þær nýjar
af nálinni . Á eftir kaflanum er að finna
atburðaannál frá landnámstíð til 1300 .
Þriðji kaflinn tekur yfir tímabilið 1300 til
1700 . Er búskapur og efnahagur í fyrirrúmi .
Hér er meðal annars dregin saman öll tiltæk
vitneskja um eignarhald og ábúendur jarða
í Akraneshreppi frá lokum þjóðveldisaldar
fram um 1700 . Í fjórða kafla er fjallað um
sjósókn og verslun . Í fimmta kafla er fjallað
um kristnihald og kirkjur . Bindinu lýkur á
atburðaannál fyrir tímabilið 1301 til 1700 .
Annað bindi verksins fjallar um átjándu
öldina . Eins og hið fyrsta skiptist það í fimm
meginkafla . Í hinum fyrsta er fjallað um
aðstæður í aldarbyrjun og þá mynd af svæð-
inu sem birtist í Jarðabók Árna Magnússonar
og Páls Vídalíns frá 1703 . Annar kafli fjallar