Orð og tunga - 01.06.1998, Page 25

Orð og tunga - 01.06.1998, Page 25
Guðrún Kvaran: Uppruni orðaforðans í, Jslenskri orðabók" 13 Um orðaforðann í D 1983 Orð Fjöldi Orð alls 2304 OrðíD 1963 um 1540 Orð umfram 1963 um 760 Orð fengin úr Blöndal 381 Fornt mál 110 Staðbundið málfar 85 Skammstafanir 23 Sérnöfn 26 Ég skoðaði áfram bókstafinn D sem óx úr 42 dálkum í 64, úr um 1540 orðum í um 2300 eða um 760 orð. Fáum flettum í ÍO 1963 var sleppt. Þó voru felldar niður nokkrar sagnmyndir eins og þátíðarmyndirnar datt, dó, drakk, draup, dró, viðtengingarhættirnir drykki, dreypi, drœgi, dytti og lýsingarhættirnir dreginn og dulinn. Önnur orð sem felld voru burt eru dallœða en í staðinn tekin upp orðmyndin dallœgja í merkingunni ‘þoka, dalalæða’. Báðar eru tilgreindarí Blöndalsbók. Orðið doki erfellt brott en það var í ÍO 1963 merkt sem fornt mál og gefið upp í merkingunni ‘ræma’. Sú merking er merkt með spurningarmerki í orðabók Fritzners og aðeins tilgreinteitt dæmi. Fellt er burt orðið -drátur sem síðari liður samsetninga. Vísað var í ÍO 1963 í orðið hreiðurdrátur en um þá orðmynd fundust engin dæmi hjá Orðabók Háskólans, aftur á móti allnokkur um myndina hreiðurdrútur í talmálssafni í merkingunni ‘síðasta egg í hreiðri, síðasti ungi í hreiðri, síðasta barn hjóna’. Þá er fellt niður sem flettiorð drósirna, sem ég nefndi áðan, en í staðinn er komin flettimyndin drógsyrna. Að lokum er rétt að geta að tvö önnur orð fluttust til við að stafsetningu var breytt, y og ý breytt í i og í. Þau eru dílalöð, sem Orðabók Háskólans á dæmi um úr íslensk-sænsku orðabókinni, sem ég nefndi áðan, og dirfill í merkingunni ‘díll, blettur' sem Orðabók Háskólans á eitt dæmi um frá Árna Magnússyni ritað með y. Ekki er ósennilegt að þessar breytingar séu runnar frá Ásgeiri Blöndal Magnússyni og orðsifjarannsóknum hans en Ásgeir aðstoðaði Árna við endurútgáfuna. Ég athugaði næst hversu mörg flettiorð væru sótt í orðabók Blöndals eða Blön- dalsviðbæti og reyndust þau vera 381, eða réttur helmingur, og að langmestu leyti samsett orð eða afleiðslur sem sleppt hafði verið í fyrri útgáfu. Enn reyndist allmikill fjöldi flettiorða sérmerktur og hafði merkingarsviðum fjölgað um sex. Stærst er það svið sem merkt er krossi á einhvern hátt en alls eru krossamir 110 í D-inu. Langoftast virðist krossmerkingin eiga við flettuna í heild, þ.e. bæði orð og merkingu, á stöku stað þó aðeins við eina merkingu af fleirum. Þar má nefna sem dæmi orðið drjóni. Gefnar eru tvær merkingar: ‘naut, uxi’ sem merkt er með krossi og ‘ruddamenni’ sem merkt er staðbundið mál. Atviksorðið dart í merkingunni ‘dátt, ákaflega’ er bæði merkt krossi og sem staðbundið mál. Þar sem krossinn á bæði við fomt mál og úrelt mál eru krossmerkt orð ekki öll í fommálsorðabókum. Við mörg þeirra sem tekin eru upp í ÍO 1983 (og reyndar 1963 áður) er í Fritzner vitnað til einnar heimildar og líklegt að orðin komi sjaldan fyrir í fornum textum. Ég hygg að flest þeirra, sem

x

Orð og tunga

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.