Orð og tunga - 01.06.1998, Qupperneq 25

Guðrún Kvaran: Uppruni orðaforðans í, Jslenskri orðabók"
13
Um orðaforðann í D 1983
Orð Fjöldi
Orð alls 2304
OrðíD 1963 um 1540
Orð umfram 1963 um 760
Orð fengin úr Blöndal 381
Fornt mál 110
Staðbundið málfar 85
Skammstafanir 23
Sérnöfn 26
Ég skoðaði áfram bókstafinn D sem óx úr 42 dálkum í 64, úr um 1540 orðum í um
2300 eða um 760 orð. Fáum flettum í ÍO 1963 var sleppt. Þó voru felldar niður nokkrar
sagnmyndir eins og þátíðarmyndirnar datt, dó, drakk, draup, dró, viðtengingarhættirnir
drykki, dreypi, drœgi, dytti og lýsingarhættirnir dreginn og dulinn.
Önnur orð sem felld voru burt eru dallœða en í staðinn tekin upp orðmyndin dallœgja
í merkingunni ‘þoka, dalalæða’. Báðar eru tilgreindarí Blöndalsbók. Orðið doki erfellt
brott en það var í ÍO 1963 merkt sem fornt mál og gefið upp í merkingunni ‘ræma’. Sú
merking er merkt með spurningarmerki í orðabók Fritzners og aðeins tilgreinteitt dæmi.
Fellt er burt orðið -drátur sem síðari liður samsetninga. Vísað var í ÍO 1963 í orðið
hreiðurdrátur en um þá orðmynd fundust engin dæmi hjá Orðabók Háskólans, aftur á
móti allnokkur um myndina hreiðurdrútur í talmálssafni í merkingunni ‘síðasta egg í
hreiðri, síðasti ungi í hreiðri, síðasta barn hjóna’. Þá er fellt niður sem flettiorð drósirna,
sem ég nefndi áðan, en í staðinn er komin flettimyndin drógsyrna. Að lokum er rétt að
geta að tvö önnur orð fluttust til við að stafsetningu var breytt, y og ý breytt í i og í. Þau
eru dílalöð, sem Orðabók Háskólans á dæmi um úr íslensk-sænsku orðabókinni, sem ég
nefndi áðan, og dirfill í merkingunni ‘díll, blettur' sem Orðabók Háskólans á eitt dæmi
um frá Árna Magnússyni ritað með y. Ekki er ósennilegt að þessar breytingar séu runnar
frá Ásgeiri Blöndal Magnússyni og orðsifjarannsóknum hans en Ásgeir aðstoðaði Árna
við endurútgáfuna.
Ég athugaði næst hversu mörg flettiorð væru sótt í orðabók Blöndals eða Blön-
dalsviðbæti og reyndust þau vera 381, eða réttur helmingur, og að langmestu leyti
samsett orð eða afleiðslur sem sleppt hafði verið í fyrri útgáfu.
Enn reyndist allmikill fjöldi flettiorða sérmerktur og hafði merkingarsviðum fjölgað
um sex. Stærst er það svið sem merkt er krossi á einhvern hátt en alls eru krossamir
110 í D-inu. Langoftast virðist krossmerkingin eiga við flettuna í heild, þ.e. bæði orð
og merkingu, á stöku stað þó aðeins við eina merkingu af fleirum. Þar má nefna sem
dæmi orðið drjóni. Gefnar eru tvær merkingar: ‘naut, uxi’ sem merkt er með krossi
og ‘ruddamenni’ sem merkt er staðbundið mál. Atviksorðið dart í merkingunni ‘dátt,
ákaflega’ er bæði merkt krossi og sem staðbundið mál. Þar sem krossinn á bæði við fomt
mál og úrelt mál eru krossmerkt orð ekki öll í fommálsorðabókum. Við mörg þeirra sem
tekin eru upp í ÍO 1983 (og reyndar 1963 áður) er í Fritzner vitnað til einnar heimildar
og líklegt að orðin komi sjaldan fyrir í fornum textum. Ég hygg að flest þeirra, sem