Orð og tunga - 01.06.1998, Síða 52

40
Orð og tunga
g flísagólf h gólf lagt flísum.
h frelsisbarátta kv barátta fyrir frelsi.
i geimrannsókn kv rannsókn á himingeimnum.
j viðskiptafyrirtæki h fyrirtæki sem annast viðskipti.
Þarna felast „skýringarnar“ ekki í neinu nema umröðun orðhlutannaog venslin í orðun-
um eru alveg í samræmi við virkar orðmyndunarreglur sem hver innfæddur málnotandi
beitir ósjálfrátt.9
Skýringar á borð við þær sem gefnar eru hér að ofan eru í besta falli gagnslausar og
í versta falli hlægilegar eða beinlínis rangar:
(14) a unghæna kv ung hæna.
b þvagsýra kv ? sýra sem myndast í þvagi.
c negrakoss k 1 koss svertingja. 2 sérstök tegund af sælgæti.
Talsvert er af slíkum flettum í 10 eins og margir hafa rekist á og eru þær ýmist settar
fram sem eina merkingarskýringin á orði (eins og í orðunum nr. (13) hér að framan) eða
sem einn merkingarliður sem látinn er fylgja með lesgerðri (lexíkalíseraðri) merkingu,
eins og í orðinu negrakoss þar sem merkingarliður 1 virðist fá að fljóta með vegna
þess að sælgætismerkinguna í lið 2 verður að skýra. Þar er merkingin á engan hátt
fyrirsegjanleg út frá orðhlutunum.
1 10 er einnig dálítið um merkingarskýringar sem e.t.v. ætti að flokka á sama hátt
þar sem gefið er samheiti fyrir einn orðhlutann í umorðuninni:
(15) a vetrarpartur k hluti vetrarins.
b vikurskafl k hrönn af vikri.
í fyrra tilfellinu virðist málhreinsunarstefna ráða því að höfð eru skipti á parti og hluta
í skýringunni. í síðara dæminu er sett inn torskildara samheiti fyrir orðið skafl en mér
er til efs að sá sem ekki skilur orðið vikurskafl skilji skýringuna ‘hrönn af vikri’.
Það er auðvitað matsatriði að hve miklu leyti orð af þessu tagi teljast hafa flettugildi
í orðabók. Til þess að bókin bólgni ekki ótæpilega sýnist mér þó vert að athuga hvort
ekki er rétt að sleppa öllum orðum sem mynduð eru með fyllilega virkum reglum.
8.1 Tölurnar
En hvað fækkar þá nýjum flettiorðum úr skýringarorðaforðanum mikið við það að
ákveða að orð sem mynduð eru með virkum orðmyndunarreglum eigi ekki að vera
flettiorð? Til þess að komast að niðurstöðu um það athugaði ég öll skýringarorð í ÍO
sem hefjast á bókstafnum A og flokkaði þau eftir flettugildi, í samræmi við þær reglur
9Þeir sem eru að læra málið vilja e.t.v. fá upplýsingarum það að orðin „séu til“ og vel má ímynda sér að
slíku efni væri auðveldara að koma til skila í orðabók á tölvutæku formi. Þá nægir að gefa upp orðmyndimar
og vísa síðan í orðmyndunarreglur.