Orð og tunga - 01.06.2005, Qupperneq 19

Aðalsteinn Eypórsson: Hver er kjami orðaforðans?
17
OH var gert aðgengilegt á vefnum3 hefur opnast möguleiki til að nýta
það beint en mér er ekki kunnugt um hvort og að hve miklu leyti það
hefur verið gert í útkomnum bókum. Ritmálssafnið er eins og nafn-
ið bendir til dregið saman úr rituðu máli, einkum prentuðum bókum.
Það er orðið til á löngum tíma, kannski er það „barn síns tíma" en
víst er að í því er fólginn geysimikill fróðleikur. Hagnýting þess fyrir
íslensk-erlenda orðabók telst auðvitað ekki sjálfstæð efnisöflun í þeim
skilningi að þar er búið að velja texta og notkunardæmi og það val
byggðist á öðrum markmiðum en gerð íslensk-erlendra bóka. Ekki
virðast til neinar skjalfestar heimildir um þá orðtökustefnu sem lagt
var upp með þegar söfnun Orðabókar Háskólans hófst nema að lesa
skyldi allt tiltækt prentað mál frá elsta tímaskeiðinu (frá 1540). Þeg-
ar komið er fram á 19. öld, að ekki sé talað um þá tuttugustu, verður
prentað mál meira að vöxtum en svo að unnt sé að sinna því öllu.
Þá hefur þurft að velja og hafna en ekki liggur ljóst fyrir á hvaða for-
sendum það var gert. Að sjálfsögðu eru til skrár yfir orðtekin rit en
af þeim er ekki hægt að ráða í hvaða röð þau voru lesin eða hvað
réð vali þeirra. Einn helsti ljóðurinn á ritmálssafninu sem uppsprettu
orðaforða fyrir íslensk-erlendar orðabækur er þó e.t.v. stærð þess; það
er of víðtækt og efnismikið til að unnt sé með hægu móti að draga út
úr því orðaforða sem hentar slíkum verkum.
Orðabók Háskólans hefur einnig yfir að ráða rafrænu textasafni
sem hefur að geyma allnokkra tugi milljóna lesmálsorða; það er sæmi-
lega fjölbreytt og fer stækkandi. Nokkur hluti þess er þegar aðgengi-
legur til leitar á vefnum.4 Þetta safn gegnir lykilhlutverki í áformum
um nýjan íslenskan orðabókagrunn sem nú er unnið að á OH í tengsl-
um við fyrirhugaða íslensk-skandinavíska veforðabók sem gengur
undir nafninu ISLEX. Ef þessi áform ganga eftir ætti það að gerbreyta
aðstöðu til samningar íslensk-erlendra orðabóka í framtíðinni.
Annað verkefni sem unnið er að á OH og á eftir að koma að góðum
notum fyrir íslensk-erlenda orðabókagerð er svonefnd mörkuð mál-
heild, það er í stuttu máli sagt jafnvægt textasafn þar sem sérhverri
orðmynd fylgja upplýsingar um orðflokk og beygingu.5
Að öllu samanlögðu má segja að lítið sé til af efniviði sem nýta
3Sjá: www.lexis.hi.is/cgi-bm/rihtmlAeitord.cgi?adg=innsl
4Sjá: umw.lexis.hi.is/corpusAeit.pl
5Upplýsingar um ISLEX og markaða málheild er að finna á vef Orðabókar Há-
skólans: www.lexis.hi.is/islex.html og www.lexis.hi.is/malheild.htm