Orð og tunga - 01.06.2005, Qupperneq 71

Erla Erlendsdóttir: Um tökuorð úr málum frumbyggja
69
fáein dæmi séu nefnd. Núverandi ritháttur orðsins, hurricane, varð
fyrst almennur á seinni hluta 17. aldar (sbr. OED). Hvað þýskuna varð-
ar þá ber þess að geta að orðið kemur fyrst fram í heimildum frá 16.
öld. Elsta dæmið, frá 1534, er í þýskri þýðingu latnesks texta og þar
kemur orðið fyrir með rithættinum Furacan og í merkingunni 'stárkster
Sturmwind'. Þessi orðmynd er almenn í heimildum allt fram undir
miðja 17. öld, en tók þá að birtast með ýmsum hætti allt eftir því úr
hvaða tungumáli var þýtt: Huracanes (1668), Ouragan (1668), Orocaan
(1677), Orcan (1677) og árið 1778 kemur Orkan, núverandi mynd orðs-
ins, fyrir. Fræðimenn útiloka ekki að endanlegur ritháttur orðsins sé
fenginn úr hollensku (Palmer 1939:103-105; Friederici 1960:304-306).
Nú má velta vöngum yfir því hvers vegna furacan varð hurncan í
spænsku annars vegar en ourngan, eða orkan, í sumum viðtökumálun-
um hins vegar. En því er til að svara að á miðöldum varð sú þróun al-
menn í fornspænsku að hið latneska hljóð/, tannvaramælt fráblásturs-
hljóð, varð að h, raddglufuhljóði, í ákveðnum hljóða-samböndum (af
ástæðum sem ekki verða raktar hér) og hið sama gilti um leturtáknið,
/varð að h. Undir lok 15. aldar og við upphaf 16. aldar þróuðust málin
með þeim hætti að /h/ var ekki borið fram á tilteknum málsvæðum
á Mið- og Norður-Spáni og í dag er það hin almenna regla í spænsku
máli (Lapesa 1981:53, 280; Penny 1993:88-92, 101-102). Ef þetta er haft
í huga þá má það vera ljóst að huracdn er borið fram uracdn, /ura-
kán/, og má vera að það sé skýringin á því að í frönsku, ouragan, og
hollensku, orkaan, er ritháttur orðsins í samræmi við framburð þess í
spænsku. Að viðbættu sérhljóðabrottfallinu er útkoman /urkán/ og
þar með er ritmyndin farin að líkjast því sem þekkist í þýsku og í
Norðurlandamálunum. En víkjum nú að tökuorðinu í norrænum mál-
um.
Eftir því sem næst verður komist er elsta dæmið um þetta orð í
dönsku að finna í reisubók frá 1707. Þar stendur skrifað „en Orcan
der nedriver Træer, Huse og Gaarde" (sbr. ODS). Samkvæmt dönsku
orðabókinni, Ordbog over det danske sprog (ODS), mun orðið hafa verið
tekið úr þýsku eða hollensku í merkingunni 'storm af storste vindstyr-
ke'. Það sætir furðu að orðið skuli skjóta upp kollinum í danskri tungu
svo seint sem raun ber vitni og ekki ólíklegt að það sé talsvert eldra í
málinu en heimildir okkar segja til um.
í (Ndgra) Nyia aviser frá 19. maí 1658 kemur orðið orcano fyrir og
mun það vera elsta dæmi um tökuorðið í sænsku ef marka má orða-