Orð og tunga - 01.06.2005, Qupperneq 100

98
Orð og tunga
í textasafni OH fundust tíu dæmi um væða, flest sem lýsingarorð
(lýsingarhættir). I sjö þeirra (öll frá lokum síðustu aldar) er væða án
forliðar en í öðrum eru formin forskeytt. í (3) eru nokkur dæmi:
(3) a. ... Sovétmenn séu miklu betur vopnaðir og væddir,...
b. Gólfið brokkar Benedikt bláum sokkum væddur,...
c. ... væddust golfkylfum og rörtöngum ...
d. slapp Þórarinn klakklaust og væddur rómanskri málþekkingu ...
í dæmi (3a) er merkingin tengd hernaði: segja má að fyrri sögnin,
vopna, sé endurtekin. I (3b) (kveðskapardæmi) er merkingin 'klæða'.
I öðrum er hún miklu frekar 'búa, útbúa, gæða' enda þótt stutt geti
verið á milli merkinga; dæmin í (3c-d) sýna það t.d. Flest eiga dæmin
í textasafninu það sameiginlegt að vísað er beint eða með líkingum til
hernaðar í einhverri mynd. En í heild eru mikil merkingarleg líkindi
við dæmin í (2).
I (2) og (3) eru dæmi um endinguna -st, þ.e. miðmyndarform. Eðli-
leg rökleg vensl eru á milli myndanna tveggja. Þetta má sjá í (4) (tilbú-
in dæmi). I (4a) tekur germyndarsögnin með sér ytri röklið sem frum-
lagsgeranda og tvo innri rökliði. I (4b) er þolandaandlag germyndar-
sagnarinnar hins vegar orðið að frumlagi með miðmyndarsögninni.
Rökliðirnir eru því tveir í stað þriggja í fyrri setningunni:
(4) a. X væddi Y með Z.
b. Y Z-væddist.
Ekkert bendir til annars en að miðmyndin sé eða hafi verið í venju-
legum röklegum venslum við germyndina. Þess skal getið að Gustavs
(1989:104-105) dregur nokkuð í efa að væða sé til í germynd heldur
einungis í miðmynd; hann segir þó síðar (bls. 106) að tengslin á milli
myndanna tveggja séu mjög náin. í raun hlýtur hann því að gera ráð
fyrir báðum myndum.
Erfitt er að taka afstöðu til þess hvort dæmafjöldinn í söfnunum
tveimur er mikill eða ekki. Flest eru þau bókmennta- eða fræðilegs
eðlis og að læðist sá grunur að þau sýni lærðan stíl og endurspegli
ekki þá staðreynd að sögnin er lítið eða ekkert notuð í daglegu tali nú
enda þótt erfitt sé að sanna.8 I því sambandi er nauðsynlegt að benda á
að fæst dæmanna eru persónuform sagnar í germynd heldur eru þau
flest myndir sem jafnvel má líta á sem lexíkalíseraðar.
8Leit á netinu bendir þó eindregið til þess að sögnin sé ekkert notuð. Jafnframt
má geta þess að væða er hvorki að finna í íslenskri orðtíðnibók (1991) né í Orðabók um
slangur... (1982); í þeirri síðamefndu er heldur ekki nafnorðið væðing, hvorki eitt sér
né í samsetningum.