Orð og tunga - 01.06.2005, Side 106

104
Orð og tunga
Hjá Gustavs (1989) eru orð sem ekki eru í söfnum OH. Þau eru þessi:
(11) kapal- kjamorku(víg/vopna)- sjálfvirkni- vídeó-
kapla- mynd- sjónvarps- vopn-
Orðin eru verknaðarnafnorð: Þau lýsa þeim verknaði sem sögnin tjáir.
Um merkingu einstakra nafnorða verður rætt í í kafla 4.2.
3.4 Samsvörun sagna og nafnorða
Minnihluti nafnorðanna á sér samsvörun í sögn eða lýsingarhætti. Séu
nafnorðin í (10) og (11) borin saman við sagnirnar í (8a) og (9a) kemur
í ljós að pörin sem eru til eru sextán, sbr. (12a), en sjö eru um lýsingar-
hátt og nafnorð, sbr. (12b):
einka- kassa- sið- tölvu-
her- markaðs- tank- vatns-
iðn- ný- tækja- vél-
kapal- raf- tækni- víg-
bfl- myndbanda- rök- vopna-
kaup- rafeinda- vídeó-
í flestum tilvikum er aldurssamsvörun á milli sagnar og nafnorðs. Það
er þó ekki algilt. T.d. eru heimildir um sagnimar tæknivæða og vígvæða
og lýsingarháttinn kaupvæddur nokkru eldri en nafnorðin. Tilviljun ein
veldur því. Það er jafnframt tilviljun að dæmi um sögnina siðvæða eru
nokkru yngri en dæmin um nafnorðið siðvæðing.25
3.5 Aldursdreifing væða-sagna
í 2.1-2.3 kom fram að dæmin um væða eru langflest frá síðustu öld.
í ritmálssafni OH er aðeins eitt öruggt dæmi frá 19. öld, um hervæða.
Sex dæmi eru frá fyrsta þriðjungi síðustu aldar, það elsta frá 1914. Öll
önnur dæmi um væða í samsetningum eru yngri.
I þeim tölum sem fara hér á eftir verður greint á milli dæmanna í
(8) eftir því hvort þau eru úr ritmálssafni eða textasafni OH. Dæmin
úr textasafninu verða höfð sér enda eru þau nánast öll frá sama tíma
(um og eftir 1990). Það sama á raunar að mestu leyti við um orðin frá
Gustavs í (9); þau eru langflest frá níunda áratug síðustu aldar, nokkur
þó frá þeim áttunda. En ritmálssafn OH sýnir að dæmum fjölgar eftir
25Orðið skynvæðing er eitt þeirra orða sem til er. Engin dæmi eru um sögn-
ina/lýsingarháttinn *skynvæða. Hins vegar er til dæmi um lýsingarháttinn skynivædd-
ur, sbr. neðanmálsgrein 22.