Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.03.1984, Blaðsíða 21

„Nú ætla ég að sofa“ og „Ég verð svo
þreytt og leið á öllum þessum spraut-
um.“ Smám saman færðust viðbrögðin í
aukana eins og: „Þetta er svo vont,
farðu út.“
Trína 6 ára hafði oft legið á barnadeild
og orðið að þola margar blóðsýnatökur.
Dag einn sagði hún: „Ég reyni víst en
ég get það ekki, sérðu, þetta er svo
vont. Ég verð svo þreytt á öllum þessum
blóðtökum."
Gréta 9 ára hafði komið inn reglulega í
tvö ár til blóðrannsóknar og lyfjagjafar í
æð. Við spurningu minni, á hvern hátt
ég gæti verið henni til hjálpar, svaraði
hún: „Þú skalt passa mig." Seinna sagði
hún: „Það versta sem ég veit er að láta
setja í mig æðalegg. Það eru sumir hér
sem eru ekki svo nákvæmir og svo stífl-
ast hann. Þegar hann stíflast stinga þau
aftur og það er ferlegt, - þau stinga oft
og mörgunt sinnum áður en þau koma
nálinni í æðina.“
Bæði Sissel og hinar þrjár telpurnar
höfðu verið stungnar áður, en við-
brögðin voru misjöfn. í fyrstunni
sögðu þær Sissel og Jórunn að þetta
væri bara smástunga, en seinna
sagði Jórunn, Trína og Gréta að
þetta væri svo vont og að það væri
ægilegt. Ég skildi þær svo, að sárs-
aukinn væri á takmörkum þess eða
heldur meiri en þær gætu þolað.
Líkaminn skynjar sársauka. Sárs-
auki, sem berst með taugaboðum,
er hættumerki um skemmd í líffær-
um. En þá fyrst skynjar líkaminn
sársaukatilfinningu þegar hún er
stöðug og mikil og nær ákveðnu
stigi sem kallast þröskuldsstigið.
Almennt talað þá skynjar hið mið-
læga taugakerfi ertingu, sem húðin
verður fyrir, sem mikinn sársauka
sem leggur inn og hægt er að stað-
setja (t. d. stunga og sár í húðinni).
Þegar einhver sams konar boð ber-
ast frá innri líffærum líkamans þá
skynjar maðurinn það sem óskýr-
anlegan, sáran og brennheitan sárs-
auka sem erfitt er að staðsetja
(Sternbach 1971).
Daglega tökum við eftir því að börn
finna meira fyrir sviða í efra lagi
húðarinnar en verkjum sem liggja
dýpra.
Móðir nokkur sagði að sonur sinn hefði
klemmt fingurna í dyrafalsi og hún
hefði strax gripið föstu taki í handlegg
drengsins. Þegar hún svo losaði um
takið á handleggnum hrópaði drengur-
inn: „Haltu fast, mamma, því að þá er
þetta ekki eins vont.“
Margir hjúkrunarfræðingar hafa
orðið fyrir þessari sömú reynslu,
þegar þeir hafa tekið taki í hand-
legg á barni, sem á að fá sprautu, á
meðan henni er stungið inn. Mörg
börn hafa þá sagt að þau finni fyrir
takinu en finni ekki eins fyrir stung-
unni. Þetta er tilraun til að deyfa
hinn „sára“ verk með því að reyna
að örva þá vöðva sem dýpra liggja.
Sissel reyndi að draga úr sársauk-
anum með því að snúa sér undan.
Börn alveg niður í fjögurra ára hafa
sagt að það sé ekki eins vont, þegar
þau sjá ekki sprautuna, og eru upp-
tekin af einhverju öðru á meðan
lyfinu er sprautað inn. Óttaslegin
börn spenna vöðvana og þeim mis-
tekst oft að lina sársaukann.
Viðbrögð Jórunnar við stungu
breyttust smám saman. Kannski
varð hún hræddari eftir því sem á
leið? Sum börn eru hrædd um að
missa stjórn á sér og kemur það
fram í mótmælum gegn því að vera
haldið. Jórunn mótmælti harðlega
með því að segja: „Farðu út.“ Ég
skildi hana þannig að hún vildi
reyna að komast hjá sársaukanum.
Viðbragð Grétu var ósk um að
hennar yrði gætt. Hún bað um að
hún yrði varin fyrir öllu því sem
minnti hana á nál í æð (æðalegg-
inn). Gréta bað mig líka að koma
með sér í smágönguferðir út fyrir
sjúkrahúsið. Önnur dæmi eru um
börn sem biðja um að við lesum
fyrir þau, spilum við þau eða hjálp-
um þeim á annan hátt til að dreifa
huganum frá því mótdræga.
Trína og Jórunn sögðust oft vera
þreyttar eða þá þær vildu sofa
þegar að blóðsýnatökunni kom.
Óskin um að vilja sofa má skilja á
þann hátt að barnið vilji fresta sárs-
aukanum. Börn sem allt í einu segja
að þau þurfi að fara á salernið
þegar á að fara að skipta á sárum
eða gera annað sársaukafullt er
hægt að skilja þannig að þau vilji
draga það í lengstu lög. Ég held að
viðbrögð sumra barna sé merki um
að nú sé álagið meira en þau geti
staðið undir.
O.J. Malm nefnir í grein sinni
um streitu að ótti og spenna auki
þörfina á hvíld. Þreyta er viðbragð
líkamans við spennu milli ótta og
sársauka. Auk þess segir hann að
langvarandi spenna valdi erfiðleik-
um við að hvílast á hvíldartímum
(Malm 1972). Það getur því veiið
spurning um þess konar andsvar hjá
Trínu sem sagði: „Ég reyni víst, en
ég get það bara ekki“ að það tákni
beina þörf á hjálp.
Maclntosh rannsakaði viðbrögð við
sársauka hjá 33 börnum á aldrinum
5 til 12 ára. Niðurstaða rannsókn-
arinnar bendir til að viðbrögðin séu
mjög lík. Þau eru þessi:
a) Barnið volar og grætur.
b) - leitar hjálpar annarra til
að minnka sársaukann.
c) — segir frá því að það sé
sárt.
d) — stingur upp á hvernig
hjálpin verði veitt með
meiri vægð.
e) - biður um að fara varlega
með sárið.
f) - biður um sérstaka að-
stoð og tómstundaaf-
þreyingu (Maclntosh
1977).
Það sem einkennir þau viðbrögð,
sem Maclntosh nefnir, er að börnin
tóku virkan þátt í hverju atviki fyrir
sig. Barnið á sjálft frumkvæði að
því að biðja um hjálp við sársauk-
anuin. Viðbrögð eins og grátur og
mótmæli er bæn um hjálp til for-
eldra eða þess starfsfólks sem barn-
ið treystir. Það eru ólíkar skoðanir
um tilgang grátsins. Annars vegar
veitir grátur útrás fyrir innri
spennu, þ. e. allt hið slæma, en hins
vegar bendir Travelbee á að árang-
HJÚKRUN ■/« - 60. árgangur 1 9