Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.03.1984, Blaðsíða 22

urinn sé ekki sá að barninu líði neitt
betur á eftir, heldur er það orðið
tilfinningaiega og líkamlega van-
megna (Travelbee 1979).
Annað einkenni þeirra viðbragða
sem Maclntosh rannsakaði er að
barnið gefur merki um hvers konar
hjálp það þarfnist og hvernig
hjálpin verði veitt. Með samvinnu
nær barnið betri stjórn á því sem er
að gerast í lífi þess. í hinum við-
brögðunum sjáum við vörn gegn og
flótta frá hinu illa.
Nokkur atriði sem geta
verkað á skynjun sársauka hjá
börnum
Það er oft margt sem kemur til
greina og hefur áhrif á hvernig
barni finnst sársaukafull hjúkrunar-
aðgerð vera. Ekki hvað síst á það
við um mikilvægi þess og þann
skilning sem barnið leggur í það
sem gert er. Ég ætla að líta nánar á
atriði eins og hugsun og skilningur,
þörf, reynsla og áhöld sem nota
þarf. Börn vita yfirleitt lítið um líf-
færin og hlutverk þeirra. Þau
yngstu hafa ekki hugmynd um það
sem er undir húðinni. Þau sem
verið hafa á sjúkrahúsi áður eða
eiga dýr heima hjá sér vita oft svo-
lítið meira.
Fjögurra ára drengur spurði mig alvar-
legur á svip eftir blóðsýnatöku hvort
hann yrði nú veikur. Það hefði verið
tekið svo mikið blóð úr honum. Dreng-
urinn hélt að blóðið væri í stórum poka
sem nú væri komið gat á eftir stunguna.
Stungan var slæm en hann barðist fyrir
að „missa ekki blóðið sitt“.
Svo var það líka reiður sex ára snáði
sem ég hitti á deildinni eftir að hann
vaknaði af svæfingunni. Hann hafði
verið skorinn upp við kviðsliti. Ég hafði
ekki sagt honum að hann fengi sár á
magann. Læknirinn ætlaði bara að lag-
færa kúluna á maganum en svo hefði
hann gert skurð (búið til sár).
Pétur sagðist vera hræddur fyrir upp-
skurðinn (epifyselösning). Ég bað Pétur
að teikna beinið og hvernig hann héldi
að það liti út eftir aðgerðina. Hann
færðist undan í fyrstu og sagðist ekki
hafa lært það enn í skólanum. Teikning-
in sýndi samt sem áður góðan skilning á
lærbeininu og mjaðmargrindinni. En á
miöju lærbeininu hafði hann komið
fyrir „stykki" á stærð við mjaðmar-
grindina.
Sally R. Miller hefur gert yfirlit um
það sem börn eru hræddust við og
þar á meðal álit þeirra á líkamleg-
um skaða. Hjá börnum 4 til 8 ára er
skaði á líkama lítill gaumur gefinn.
Aftur á móti eru börn á aldrinum 9
til 12 ára mjög hrædd við líkamleg-
an skaða, eða næst á eftir draugum,
sem þau eru hræddust við (Miller
1979). Þetta getur líka staðið í sam-
bandi við það að eldri börn eru
oftar upptekin af að vera lík hvert
öðru, þótt undantekningar finnist
að sjálfsögðu.
Fjögurra ára drengur kom daglega á
spítalann í blóðsýnatöku og honum
voru einnig gefnar hormónasprautur. Á
hverjum degi birtist hann brosandi, grét
smávegis þegar hann fékk sprautu, en
sagði að það væri víst til að eistun færu á
sinn stað. Foreldrarnir bentu honum oft
á þetta.
Sjö ára telpa sem hafði gengist undir
margar aðgerðir á ytri eyrum þegar
leiðir okkar lágu saman. Þegar hún lá
með umbúðir á eyranu sagði hún mér
að nú væri eyrað orðið jafnfínt og á
hinum stelpunum, og þá gerði upp-
skurðurinn ekki svo ntikið til.
Öðruvísi var farið með 8 ára stúlku sem
var lögð inn á „cytostatikakúr" (lyfja-
gjöf við krabbameini). Hún grét og
sagði að það væri svo vont að fá æða-
legg því að þá dytti hárið af. Hún vildi
svo gjarnan hafa sítt hár.
Fjórtán ára stúlka sagði að sársauki
hefði ennþá minni þýðingu en spurn-
ingin um það hvort hún seinna gæti
eignast barn. Tilhugsunin um að verða
fullorðinn fær smám saman yfirhöndina
og þá skiptir augnablikssársauki litlu
máli samanborið við afleiðingarnar
síðar meir.
Vegna tímaskyns barna á 6. ári
getur sprottið misskilningur eins og
hjá Óla. Önnur börn eru oft tor-
tryggin þegar eitthvað sem átti að
taka andartak virðist að þeirra
hyggju taka „heila eilífð“. Lítil
börn hafa rótgróna siðferðiskennd.
Ef einhverju hefur verið lofað
verður að standa við það. Ein
stunga er aðeins ein og þar með
búið. Ef sagt er að eitthvað sé ekki
sárt þá á það heldur ekki að vera
sárt. Sé sagt að eitthvað sé sárt
verður lýsingin á því að vera í sam-
ræmi við það.
Börn ala oft með sér fjarstæðu-
kenndar hugmyndir sem fara
minnkandi þegar þau fara að ganga
í skóla. Þótt þau geti komið lagi á
hugarflug sitt verður sú ekki ávallt
raunin, einkum ef þau verða fyrir
miklum áföllum. Pétur var alveg
viss um hvað var veruleiki og hvað
hugarburður, þar til hann þurfti að
gangast undir uppskurð í annað
sinn. í fyrra sinnið skildi hann að
uppskurðurinn var nauðsynlegur og
tók því sem fylgdi með þolinmæði.
Þegar hann átti að fara í aðgerð í
anriað sinn fannst honum það vera
hegning. Með hliðsjón af því sem
smábörn segja er ástæða til að ætla
að þau setji sársauka í samband við
það sem er hættulegt, og það sem er
hættulegt er vont. S. R. Miller
komst að því að börn 4 til 12 ára
voru oft hrædd við vondar mann-
eskjur (Miller 1979). Það þarf
kannski ekki að furða sig á því að
hjúkrunarfræðingur er siæmur
þegar hann á að gefa sprautu eða
skipta á sári o. s. frv.
Börn sýna augljósa þörf á að þeirra
sé gætt og þau vernduð þegar þau
eru á spítala. Foreldrar vernda
barnið heima, en á sjúkrahúsi getur
börnum fundist að foreldrar bregð-
ist þeim. Ef börn sjá hjúkrunar-
fræðing sjaldan, kannski bara þegar
á að fara gera eitthvað sárt, er ekki
undarlegt þótt þau vilji komast hjá
allri umhyggju þeirra. Óttinn við
hvítu sloppana er alkunnur. Spurn-
ingin er hvort það séu slopparnir
sem þau eru hrædd við. Börn óska
eftir að kynnast starfsfólki á spítal-
anum, en það getur verið erfitt
þegar svo margir eru líkir.
Sissel var meðal þeirra sem tönnlaðist á
nöfnum okkar og reyndi að muna þau.
Fyrst var það hún með gleraugun, sú
20 HJÚKRUN '/m - 60. árgangur