Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.03.1984, Blaðsíða 41

Úrtak og heimtur
Könnun sú sem hér um ræðir er úrtakskönnun sem
byggir á úrtaki 468 hjúkrunarfræðinga sem valdir voru
af handahófi úr félagaskrá Hjúkrunarfélags íslands.
Upphaflega voru valdir 500 einstaklingar, en seinna
var ákveðið að miða úrtakið við 60 ára aldur. Leiddi
það til þess að úrtakið minnkaði nokkuð. Einnig fækk-
aði einstaklingum í úrtaki vegna þess að nokkrum ein-
staklingum, sem talið var að erfitt væri að ná til, var
sleppt úr endanlegu úrtaki. Endanlegt úrtak innihélt
þannig 468 einstaklinga sem leitað var til í könnuninni.
Var þeim öllum sendur spurningalisti sem þeir voru
beðnir að fylla út og senda til Hjúkrunarfélags íslands.
Alls bárust svör frá 325 einstaklingum eða 69.4%. Eru
þetta verri heimtur en búist var við fyrirfram, sérstak-
lega þegar tekið er tillit til þess að haft var samband við
alla þátttakendur nokkru eftir að þeim höfðu verið
sendir spurningalistar. Sú staðreynd að u. þ. b. 30%
úrtaksins tóku ekki þátt í könnuninni leiðir óhjákvæmi-
lega til þess að niðurstöður verða ekki eins traustar og
æskilegt hefði verið. Við vitum ekki hvort þeir sem
ekki svara hafa sömu viðhorf og sömu skoðanir á mál-
efnum hjúkrunarfræðinga og þeir sem tóku þátt í
könnuninni. Þegar brottfallið verður verulegt er alltaf
hætta á því að sá hópur sem ekki svarar sé á einhvern
hátt frábrugðinn þeim sem það gera.
I þessu sambandi er rétt að geta þess að heimtur í
þessari könnun eru ekki verri en gerist og gengur í
póstkönnunum af þessu tagi. Það er reyndar mjög
algengt að brottfall í póstkönnunum sé mjög mikið.
Bandarískar kannanir sýna að svarhlutfall er 61% eða
niinna í u. þ. b. helmingi allra póstkannana sem gerðar
hafa verið þar í landi á síðasta aldarfjórðungi (Heber-
lein og Baumgartner 1978). Sú litla reynsla sem komin
er á póstkannanir hér á landi virðist benda í svipaða
átt. í könnun sem Ingibjörg R. Magnúsdóttir, deildar-
stjóri í Heilbrigðisráðuneytinu, gerði á störfum hjúkr-
unarfræðinga árið 1974 var svarhlutfall aðeins 28%.
í fljótu bragði virðast þessar niðurstöður um heimtur í
póstkönnunum benda til þess að aðstandendur þessar-
ar könnunar megi vel við una. Heimtur eru þrátt fyrir
allt heldur betri en gerist og gengur í könnunum af
þessu tagi. En þegar nánar er að gætt kemur í ljós að
þetta er lítil huggun. Kemur þar ýmislegt til. Heimtur í
Póstkönnunum yfirleitt breyta engu um þá staðreynd
að mikið brottfall leiðir óhjákvæmilega til þess að fyrir-
vara verður að setja á allar niðurstöður. Þá sýna flestar
rannsóknir að þrátt fyrir það að meðalheimtur í póst-
könnunum séu slæmar er fjöldi dæma til um slíkar
kannanir þar sem þátttaka nálgast 80%.
Það er einkum tvennt sem virðist hafa áhrif í þá átt að
auka þátttöku í póstkönnunum. í fyrsta lagi skiptir máli
að hafa samband við þátttakendur, annað hvort munn-
lega eða skriflega, eftir að þeir hafa fengið spurninga-
listann í hendur og hvetja þá til þess að svara. Slíkur
eftirrekstur leiðir yfirleitt til betri þátttöku. Eins og
fram hefur komið var þetta gert í þessari könnun. Haft
var samband símleiðis við nær alla sem valist höfðu í
úrtakið.
í öðru lagi verða heimtur betri þegar könnunin fjallar
um málefni sem snerta mjög hag þátttakenda. Þeir,
sem að undirbúningi þessarar könnunar stóðu, töldu að
þessu skilyrði væri vel fullnægt. Þegar á þetta er litið er
fyllsta ástæða til þess að vera óánægður með heimtur. í
þessu sambandi er rétt að geta þess að lengd spurn-
ingalista virðist ekki hafa mikil áhrif á heimtur, þ. e.
a. s. heimtur verða ekki að öðru jöfnu betri því styttri
sem spurningalistinn er. Erlendar rannsóknir sýna
(Heberlein og Baumgartner 1978) að lengd spurninga-
lista hefur engin áhrif á brottfall. Ef við lítum okkur
nær þá sjáum við heldur engin merki þess að svarhlut-
fall verði hærra því styttri sem spurningalistinn er.
Spurningalistinn sem Ingibjörg R. Magnúsdóttir sendi
hjúkrunarfræðingum árið 1974 var nánast eins stuttur
og hugsast getur og samt sem áður var svarhlutfallið
aðeins 28%, eins og þegar hefur verið nefnt.
Nú kann einhverjum að virðast að ég geri of mikið úr
þessum 5-10% sem upp á það vantar að heimtur geti
talist góðar. Er þá virkilega mikill munur á könnunum
sem hafa tæplega 70% þátttöku og þeim sem hafa
80% ? Eru einhver skýr rök fyrir því að draga afgerandi
línu við 80% markið og segja að 80% heimtur séu
góðar, en tæplega 70% heimtur séu slæmar? Ég þekki
reyndar engin slík rök. Það er auðvitað matsatriði, sem
er undir mörgum þáttum komið, hvað telja ber viðun-
andi heimtur og hvað ekki. Það er mitt mat að þær
heimtur sem hér liggja fyrir séu í lægri kanti þess sem
talist getur traustur grundvöllur ályktana um hjúkrun-
arfræðinga í Hjúkrunarfélagi íslands almennt.
Ein leið sem gjarnan er farin til þess að meta það hvort
brottfall skekkir niðurstöður er að bera upphaflega úr-
takið (hér 500) saman við þá sem þátt taka í könnun-
inni.*) Hér er okkur sá vandi á höndum að við vitum
nánast ekki neitt um úrtakið annað en aldursdreifingu
og búsetu.
*) Að mörgu leyti hefði legið beinna við að bera endanlegt úrtak
(468) saman við svarendur (325) en af tæknilegum ástæðum reyndist
það erfitt.
HJÚKRUN */m - 60. árgangur 35