Dagblaðið Vísir - DV - 19.01.2018, Blaðsíða 28

28 Helgarblað 19. janúar 2018
1993
DV dæmir
kæfu
Í nóvember árið 1993 fékk DV
matreiðslumeistarana Sigmar
B. Hauksson, Úlfar Eysteinsson
og Dröfn Farestveit hússtjórn-
arkennara til að dæma kæfu
frá átta fyrirtækjum. Aðeins
var um fínbakaða lifrarkæfu
að ræða en sá fyrirvari hafð-
ur á að tvær þeirra (frá KEA
og ORA) komu úr niðursuðu-
dósum. Gefin var einkunn á
skalanum 1 til 5 og þótti besta
kæfan koma frá Karó og Goða.
„Góð og útlit gott,“ sagði Úlf-
ar um Karó-kæfuna. Kæfan frá
Ali klauf dómnefndina í tvennt,
Dröfn gaf henni 4 en Sigmar 1.
Versta kæfan kom frá ORA og
SS að mati dómnefndar, tvistur
á línuna í báðum tilvikum.
„Furðulegt bragð og ljót á lit-
inn,“ var sagt um ORA-kæfuna.
Úlfar Eysteinsson Þefar af kæfu
sem hann gaf svo tvo í einkunn
S
íðasti geirfuglinn var veidd-
ur í Eldey, suðvestur af Ís-
landi, árið 1844 að beiðni
erlends safnara. Tæpum
130 árum síðar, þann 27. febrúar
árið 1971, var efnt til þjóðarsöfn-
unar og uppstoppaður geirfugl
keyptur skömmu síðar á metfé
hjá uppboðsstofunni Sotheby's í
London. Valdimar Jóhannesson,
blaðamaður sem átti frumkvæðið
að söfnuninni, ræddi við DV um
þennan sögulega áfanga.
Stórri upphæð safnað á 5 dögum
„Ég var að vinna sem ritstjórnar-
fulltrúi á Vísi á þessum tíma og
las um það að síðasti geirfuglinn
sem settur yrði í almenna sölu
yrði boðinn upp hjá Sotheby's
eftir fimm daga,“ segir Valdimar
sem sá þarna tækifæri til að koma
geirfuglinum aftur heim til Ís-
lands. Hér var til beinagrind geir-
fugls og egg sem Náttúrugripa-
safn Íslands hafði fengið að gjöf
frá Harward-háskóla árið 1953 en
enginn hamur.
Snör handtök þurfti til og bæði
fjölmiðlar, góðgerðasamtökin
Lions, Kiwanis og Oddfellows og
félög kennara og skólastjóra komu
að þjóðarsöfnun til að kaupa
fuglinn. Á einungis fimm dögum
söfnuðust um tvær milljónir króna,
sem var um andvirði einbýlishúss á
þeim tíma.
Vitað var að önnur söfn og
einkaaðilar höfðu hug á að næla
í fuglinn enda einstakur gripur,
þá helst hin ameríska Du Pont-
iðnjöfrafjölskylda sem var þá að
koma sér upp einkareknu náttúru-
gripasafni við Delaware-ána.
Leynd heimild frá ríkisstjórninni
Valdimar fór út með dr. Finni Guð-
mundssyni frá Náttúrugripasafni Ís-
lands þar sem fuglinn skyldi geymd-
ur. Valdimar segir að það hefði ekki
komið til greina að fara tómhentir
heim. „Það hefði verið fráleitt ef
fuglinn hefði farið eitthvert annað.“
Geirfuglinn var aðalgripurinn á
uppboðinu og fór á langhæstu upp-
hæðina. Mikil spenna var í loftinu
og fjölmargir blaðamenn á svæð-
inu og einnig margir Íslendingar
sem búsettir voru í London. Ís-
lenski hópurinn fékk lögmann frá
Sotheby's sem kunni tæknina við
að bjóða fyrir svo háar upphæðir.
„Þetta gerðist hratt, tók ekki nema
fimm eða sex mínútur.“
Fyrsta boðið var fimm hundruð
pund frá bresku safni. Síðan hækk-
aði þetta jafnt og þétt og ljóst var
að íslenski hópurinn og útsendari
Du Pont myndu berjast um grip-
inn. Fram að þessu voru notaðar
merkjasendingar en þegar Ís-
lendingar höfðu boðið sex þús-
und pund stóð útsendari Du Pont
upp og hrópaði: „Ég býð átta þús-
und pund!“ sem var mikil hækk-
un og augljóslega gerð til að slá Ís-
lendinga út af laginu. Íslendingar
svöruðu með níu þúsund og var
það slegið við gríðarlegan fögnuð.
Í erlendum blöðum var talað um
heimsmet fyrir náttúrugrip.
Valdimar segir: „Aðeins örfáir
vissu að ég hafði heimild frá ríkis-
stjórninni til að bjóða þrefalt þetta
verð. Ef þetta hefði farið hærra hefði
ég sjálfur gripið inn í. En þetta mátti
ekki spyrjast út.“
Með fuglinn í leigubíl
Eftir að fuglinn var keyptur tók
Sotheby's enga frekari ábyrgð á hon-
um. „Þetta var svolítið ógnvænlegt
og við höfðum ekki gert ráð fyrir
þessu. Ég varð að taka fuglinn í fang-
ið og fara með hann í leigubíl að ís-
lenska sendiráðinu.“ Þegar þangað
var komið var fuglinn tryggður og
Flugfélag Íslands sá um að pakka
honum inn og koma honum til
landsins.
Þegar þeir sneru aftur heim með
fuglinn var þeim tekið sem þjóð-
hetjum. „Ég reyndi að halda mig
svolítið til hlés en Finnur var and-
litið út á við. Ég fékk hins vegar
þann heiður að afhenda Gylfa Þ.
Gíslasyni menntamálaráðherra
fuglinn á Þjóðminjasafninu. Þá var
nokkurs konar þjóðhátíðarstemn-
ing í landinu.“ n
1973
Nixon kallaði
Keflavík
guðsvolaðan
stað
Í gegnum tíðina hefur Ísland
þótt ágætis staður fyrir ráð-
stefnur og fundi. Leiðtogafund-
ur Richards Nixon Bandaríkja-
forseta og Georges Pompidou
á Kjarvalsstöðum árið 1973
var einn af þeim stærstu þar
sem Atlantshafsbandalagið var
rætt ásamt öðru. Nixon hafði
þó komið áður til Íslands, árið
1956, þegar hann var varafor-
seti undir Eisenhower. Kom
hann hingað bæði til þess að
hitta bandaríska hermenn á
Keflavíkurflugvelli og íslenska
ráðamenn. Á flugi sínu til Ís-
lands árið 1973 minntist hann
þessa fundar og þeirrar hlýju
móttöku sem hann fékk frá
hermönnunum í Keflavík,
„þeim guðsvolaða stað“. Spurn-
ing er hvort Donald Trump hafi
lært af forvera sínum þegar
hann kallaði heilu löndin og
heimsálfurnar „skítaholur“.
Richard Nixon ásamt Ásgeiri Ásgeirssyni
og Muccio sendiherra.
MorgunbLaðið, dESEMbEr 1956
Í leigubíl í London með
síðasta geirfuglinn
n Íslendingar keyptu geirfuglinn á uppboði n „Þjóðhátíðarstemning“
Kristinn Haukur guðnason
kristinn@dv.is
Tímavélin Gamla auglýsinginÞjóðviljinn, 4. júní 1946
geirfuglinn heim
F.v. Þórarinn og
Kristján Eldjárn,
Valdimar og
kona hans, Fanný
Jónmundsdóttir,
Gylfi Þ. Gíslason.
Þ
ann 1. febrúar árið 1997 tók
gildi reglugerð sem bannaði
allan innflutning, fram-
leiðslu og sölu á fínkorna
neftóbaki. Þetta var viðbragð við
aukinni notkun á blautu snusi sem
á uppruna sinn í Svíþjóð snemma á
19. öld en var bannað árið 1994 með
Evrópulöggjöf. Svíþjóð fékk hins
vegar undanþágu frá þessari löggjöf
vegna menningarstöðu snusins þar
í landi. Hér á Íslandi féll íslenskt nef-
tóbak ekki undir reglugerðina.
Kæft í fæðingu
Á tíunda áratug síðustu aldar not-
uðu fjölmargir ungir karlmenn
sænskt snus en færri þurra og
grófa íslenska neftóbakið. Það þótti
gamal dags og hallærislegt og aðal-
lega fyrir eldri menn sem tóku í nef-
ið. Halldóra Bjarnadóttir, þáverandi
formaður Tóbaksvarnarnefnd-
ar, sagði í umfjöllun í dagblaðinu
Degi: „Grófkorna neftóbakið eða
gamli ruddinn virðist aftur á móti
á undanhaldi og hverfur trúlega af
sjónarsviðinu með þeirri kynslóð
sem nú er komin á efri ár.“
Með auknum vinsældum snus-
ins minnkaði salan á íslensku nef-
tóbaki með hverju árinu. Sígarett-
ureykingar voru sem áður talinn
mesti vágesturinn en vegna út-
breiðslu þeirra var ekki talið æski-
legt að banna þær með einu
pennastriki. Ingibjörg Pálmadóttir,
þáverandi heilbrigðisráðherra, seg-
ir við DV að hún hafi
skrifað undir reglu-
gerðina sem bann-
aði sænska snusið
alfarið. „Þetta kom
til vegna tilmæla
frá Landlæknisemb-
ættinu. Snusið var talið
innihalda mun meira af skaðleg-
um efnum en íslenska neftóbakið.“
ÁTVR trassaði það hins vegar að
gefa upp nákvæma innihaldslýsingu
í mörg ár. Árið 2015 var það upplýst
að nikótínmagn ruddans er margfalt
á við snusið en snusið inniheldur
meira af krabbameinsvaldandi efn-
um. Árið 1997 var snusið það nýtt og
svo vinsælt hjá ungu fólki að talið var
óhætt að kæfa það í fæðingu.
ruddinn rýkur upp
Fyrstu árin eftir bannið var töluvert
mikið um smygl og ungir neytend-
ur streittust við að nota íslenskt nef-
tóbak undir vör. Sumir fluttu inn
töluvert magn og seldu
á yfirverði. Þegar á
leið minnkaði fram-
boðið og verðið
hækkaði og neyt-
endur sættu sig við
að nota hið íslenska.
Salan á rudda jókst með
hverju árinu. Árið 2000, þremur
árum eftir snusbannið, seldi ÁTVR
tíu tonn af neftóbaki. Sjö árum
seinna hafði það magn tvöfaldast og
nú seljast um 40 tonn árlega. Flestir
neytendur eru ungir karlmenn.
Til að bregðast við þessu hafa
yfirvöld reynt að stýra neyslunni
með verðhækkunum um mörg
hundruð prósent frá árinu
2003. Tóbaksgjaldið var hækkað
mikið árið 2013 sem skilaði sér í
tímabundinni minnkun neyslu
neftóbaks. Í janúar 2017 var
gjaldið hækkað um 77% sem skil-
aði sér einnig í minni neyslu. En
mun það haldast? n
Snusið bannað
1997
1971