Dagblaðið Vísir - DV - 19.01.2018, Blaðsíða 32

32 fólk - viðtal Helgarblað 19. janúar 2018
V
ið erum ekki öll gerð fyrir
sömu hlutverk í lífinu,
og það á við um öll hlut-
verk, líka foreldrahlut-
verkið,“ segir Karen Guðnadóttir,
25 ára, sem hefur kosið að sneiða
hjá barneignum. Hún hefur feng-
ið mismunandi viðbrögð við
ákvörðun sinni og bendir á að enn
í dag sé litið á móðurhlutverk-
ið sem fyrsta og síðasta hlutverk
kvenna í lífinu. Raunveruleik-
inn sé hins vegar sá að það sama
henti ekki öllum og því eigi hver
og einn rétt á að lifa lífinu á sín-
um forsendum. Bendir hún á að
þrátt fyrir að jafnréttisbaráttan
sé komin eins langt og raun ber
vitni þá sé umræðan ennþá afar
stöðnuð þegar kemur að konum
og móðurhlutverkinu.
Umræðan að opnast
Hlutfall vestrænna kvenna sem
kjósa að eignast ekki börn hefur
farið síhækkandi undanfarin ár.
Þannig hafa fjölmargar þekktar
konur í Hollywood á borð við
Jennifer Aniston, Cameron Diaz,
Oprah Winfrey og Helen Mirren
stigið fram opinberlega og sagt frá
ákvörðun sinni um að hafna móð-
urhlutverkinu.
Sem dæmi má nefna að í
Bandaríkjunum hefur hlutfall
barnlausra kvenna farið úr 1 af
hverjum 10 upp í 1 af hverjum 5
síðan árið 1970. Á Ítalíu er talið
að fjórðungur kvenna hafni barn-
eignum. Þá hefur fæðingatíðni í
Danmörku hrapað svo mjög að
ferðaskrifstofur hafa hrundið af
stað auglýsingaherferðinni „Do it
for Denmark“ þar sem barnlaus-
um pörum er boðinn sérstakur af-
sláttur á hótelum og gistiheimil-
um með það að markmiði að þau
muni geta þar barn.
Frjósemi kvenna minni en
nokkru sinni fyrr
Líkt og fram kom í tölum Hagstofu
Íslands í apríl síðastliðnum er frjó-
semi kvenna á Íslandi minni en
nokkru sinni fyrr og fæddust færri
börn árið 2016 en árið á undan.
Þá heldur meðalaldur frumbyrja
áfram að hækka og var 27,7 ár í
fyrra. Helsti mælikvarði á frjósemi
er fjöldi lifandi fæddra barna á ævi
hverrar konu. Yfirleitt er miðað við
að frjósemi þurfi að vera um 2,1
barn til þess að viðhalda mann-
fjöldanum til lengri tíma litið. Árið
2016 var frjósemi íslenskra kvenna
1,75 börn á ævi hverrar konu og
hefur hún aldrei farið lægra frá
því að mælingar hófust árið 1853.
Árið 2015 var frjósemi 1,81 en það
er næstlægsta frjósemi sem mælst
hefur hér á landi. Undanfarinn
áratug hefur frjósemi á Íslandi
verið rétt um tvö börn á ævi hverr-
ar konu. Frjósemi á Íslandi hefur
þó verið með því mesta sem þekk-
ist í Evrópu á síðustu árum.
Frelsið dýrmætt
Í nóvember 2015 ræddi DV við
fjórar íslenskar konur um þá
ákvörðun þeirra að sneiða hjá
barneignum. Ein af þeim er Björk
Úlfarsdóttir sem sagði metnað
sinn í námi og starfi vera helstu
ástæðuna fyrir því að hún kjósi að
sleppa barneignum.
„Mín helsta ástæða fyrir að
vilja ekki eignast börn er að mín
framtíðarsýn hefur alltaf beinst
fyrst og fremst að frama mínum.
Ég hef alltaf séð fyrir mér að vera
mjög metnaðarfull gagnvart fram-
tíðarvinnunni minni og finnst
börn einfaldlega ekki passa inn í
þá mynd. Síðan eru börn að sjálf-
sögðu dýr í rekstri en eru þó ekki
metin til fjár fyrir foreldrana en ég
hef alltaf hugsað mér að eyða pen-
ingunum í eitthvað annað. Auk
þess er gríðarlega mikil ábyrgð
sem fylgir því að ala upp einstak-
ling og ég hreinlega get ekki hugs-
að mér að koma með manneskju
inn í þennan heim.“
Mikilvægt að treysta á innsæið
Karen og eiginmaður hennar,
Stefán Már Jónasson, hafa verið
gift í sex ár og eru í dag búsett í
smábæ í suðurhluta Danmerkur.
Karen kveðst í raun alltaf hafa vit-
að að móðurhlutverkið hentaði
henni ekki en nýlega tjáði hún sig
um ákvörðun sína í pistli á vef knuz.
is. Í samtali við dv.is segir hún það í
raun sorglegt að það sé fréttaefni
að kona kjósi að eignast ekki börn
en það sé til marks um þann hugs-
unarhátt sem ríki í samfélaginu.
Aðspurð segir hún viðbrögð
fólks við ákvörðun hennar aðal-
lega lýsa sér í undrun og hneyksl-
unarsvip. Einstaklingar af yngri
kynslóðinni séu þó móttækilegri
fyrir þessum hugsunarhætti en
þeir sem eldri eru.
Spurningar á borð við „En hver á
að sjá um þig í ellinni?“ eru algengar
en Karen segir það fáránlegan rök-
stuðning fyrir barneignum.
„Þarna er ég í raun að dæma
hugsunarhátt annarra en í raun
verð ég að gera það í þessu til-
viki. Það er til dæmis ekki sjálfsagt
þegar þú eignast barn að það muni
lifa lengur en þú. Eins er það ekki
sjálfsagt að ég eigi sjálf eftir að vera
gömul. Ég gæti dáið á morgun.
Framtíðin er svo óútreiknanleg og
við vitum aldrei hvað getur gerst.“
Eins er algengt að þeir sem kjósa
barnleysi fái að heyra að þeir séu að
missa af stórkostlegri lífsreynslu.
Karen bendir á að það sé margt
annað sem hægt er að fara á mis við
í lífinu heldur en barneignir.
„Málið er líka það að þú get-
ur ekki saknað einhvers sem þú
hefur aldrei átt. Það er líka hægt
að eiga börn og sjá eftir því. Þess
vegna verður þú að treysta á inn-
sæi þitt hvað þetta varðar, treysta
á sjálfan þig í nútímanum.
Samfélagslegur heilaþvottur
„Einu sinni líkti ég barneignum
við dóp. Þá var horft á mig með
augum eins og ég væri bara ég veit
ekki hvað. Ástæðan fyrir samlík-
ingunni er sú að dóp og barn-
eignir eru eitthvað sem þú getur
ekki prófað og svo hætt við. Í raun
eru barneignirnar meiri skuld-
binding, því maður hefur heyrt
sögur af fólki sem fer í árangurs-
ríka meðferð við fíkn. Það er ekki
hægt að skila barninu ef þér líkar
ekki foreldrahlutverkið.
Verstu viðbrögðin sem ég hef feng-
ið voru frá barni sem spurði mig hvort
að ég hataði börn. Þarna upplifði ég
þennan samfélagslega heilaþvott.“
Þá segir hún það annan al-
gengan misskilning hjá fólki að
konum sem vilji ekki verða mæð-
ur hljóti að vera illa við börn. Hjá
henni er það andstætt.
„Mér finnst náttúran yndisleg og
skil fegurðina á vexti fósturs í móð-
urkviði þótt ég vilji ekki upplifa
það sjálf. Engin tvö eru eins, það
kennum við börnunum, en í viss-
um hlutum þrýstum við tilteknum
viðhorfum upp á samfélagið.“
Karen bendir einnig á hvað
þrýstingur samfélagsins varðandi
barneignir getur verið særandi, þá
sérstaklega fyrir þá sem vilja eiga
börn en geta það ekki.
„Að benda pörum eða einstak-
lingum á að það sé kominn tími á
þau eða að segja setningar á borð
við „hvenær ætlið þið svo að koma
með eitt kríli?“ eru þær leiðinleg-
ustu, sorglegustu og fáránlegustu
sem ég hef upplifað. Lífið er ekki
einhver röð af hlutum sem við eig-
um að gera. Í fyrsta lagi: Þú gætir
verið að spyrja einhvern sem hef-
ur nýlega misst fóstur eða langar í
barn og getur það ekki af ýmsum
ástæðum. Í öðru lagi: Þetta er mjög
persónulegt og kemur þér ekki við.“
Hún segir mikilvægt að láta ekki
aðra hafa áhrif á val sitt. „Þetta er
þitt líf og ef þínar ákvarðanir særa
ekki aðra þá skil ég ekki af hverju
þú mátt ekki bara fara þá leið sem
þú vilt í lífinu.“ n
n Karen er 25 ára og vill ekki verða móðir
n Frjósemi íslenskra kvenna aldrei minni
Karen mætir
fordómum
fyrir að vilja
ekki eiga börn
Auður Ösp Guðmundsdóttir
audur@dv.is
„Þú getur ekki
saknað einhvers
sem þú hefur aldrei átt.
Það er líka hægt að eiga
börn og sjá eftir því.
Þess vegna verður þú að
treysta á innsæi þitt hvað
þetta varðar, treysta á
sjálfan þig í nútímanum.
Sátt við lífið Karen og eiginmaður hennar, Stefán Már Jónasson, hafa verið gift í sex ár og kjósa að vera tveggja manna fjölskylda.
Sífellt algengara að kjósa barn-
leysi Leikkonan Helen Mirren er ein þeirra
Hollywood-kvenna sem hafa talað opinskátt
um þá ákvörðun sína að eignast ekki börn.
Yngri kynslóðin
skilningsríkari
Aðpurð segir Karen
viðbrögð fólks við
ákvörðun hennar
aðallega lýsa
sér í undrun og
hneykslunarsvip.
Einstaklingar af yngri
kynslóðinni séu þó
móttækilegri fyrir
þessum hugsunarhætti
en þeir sem eldri eru.