Dagblaðið Vísir - DV - 19.01.2018, Blaðsíða 73

sakamál 73Helgarblað 19. janúar 2018
Á fyrri tímum var það stundað að setja heilu
fjölskyldurnar á sveitina ef yfirvaldi sýndist sem
foreldrar væru ekki matvinnungar. Þegar slíkt
gerðist var fjölskyldum sundrað tvist og bast og
undir hælinn lagt hvers lags vist beið viðkomandi.
S
lík var staðan hjá Páli Hann-
essyni, kvæntum, fjögurra
barna föður, þegar hann
sagði sig til sveitar
vorið 1900 í Kleifahreppi í
Vestur-Skaftafellssýslu. Segir
að Páll hafi löngum verið
upp á kant við sveitar-
yfirvöld og gengið
brösuglega að sjá sín-
um farborða.
Sleginn á 20 krónur
Á meðal barna Páls Hannesson-
ar var Páll Júlíus. Um sjö ára ald-
ur, 1901, hafði Páll Júlíus verið
„sleginn“ bónda nokkrum í
Hörgsdal. Gjaldið var einfalt
ómagaeftirlag; 54 krónur.
Ári síðar hljóp heldur betur á
snærið hjá hreppsnefndarmönn-
um þegar þeim barst boð frá Oddi
Stígssyni, ungum bónda sem ný-
fluttur var í vesturbæinn á tvíbýl-
inu Skaftárdal. Tilboðið hljóðaði
upp á 20 krónur og skipti engum
togum að Páll Júlíus var sleginn
Oddi og fór með honum í Skaftár-
dal að uppboði loknu.
Fjörmikill og glaðsinna
Þegar þarna var komið sögu var
ungi drengurinn sagður vera
búlduleitur, rjóður í kinnum og
frekar grannholda. Sagði bóndinn
í Hörgsdal að Páll Júlíus hefði í
fyrstu verið ógegninn, en með
góðu hefði því verið breytt til betri
vegar. Hann hefði verið fjörmik-
ill, glaðsinna og gáskafenginn,
en aldrei svikull, hraustur og ekki
frekur til matar. Þannig var sá
Páll Júlíus Pálsson sem Oddur í
Skaftár dal tekur við og er treyst
fyrir árið 1902.
Vottorð um gott atlæti
Ítrekaðar tilraunir föður Páls til að
fá drenginn til sín aftur féllu ekki
í góðan jarðveg hjá yfirvaldinu og
skrifaði oddviti Kleifahrepps með-
al annars að hann væri því algjör-
lega mótfallinn að Páll fengi að
fara með son sinn frá Skaftárdal.
Hann hefði fengið vottorð um að
vel færi um drenginn þar og þar
vildi hann vera.
Það átti eftir að breytast með
óhugnanlegum hætti.
Tíðindi af andláti
Fátt segir af högum Páls Júlí-
usar fyrr en sýslumaðurinn í
Skaftafellssýslu fær bréf dagsett
27. mars 1903. Inniber bréfið þær
upplýsingar að Páll Júlíus sé ekki
lengur í lifandi manna tölu.
Í kjölfarið kom margt miður
geðslegt í ljós um þann aðbún-
að sem Páll naut síðustu mánuði
sinnar stuttu tilveru. Í stuttu máli
lést hann sökum vannæringar og
illrar meðferðar hjá Oddi Stígssyni
í Skaftárdal.
Með eðlilegum hætti framan af
Í lengra máli er óhætt að segja að
um hreinan hrylling hafi verið að
ræða. Í upphafi sumars 1902 og
fram á haust
má sennilega
segja að störf
Páls hafi ver-
ið með því sniði
sem þá tíðkaðist
hjá niðursetningum á
hans aldri; kúarekstur
og heyskaparvinna
um sumarið og síð-
an hefur hann tekið
upp kartöflur ásamt
öðru heimilisfólki og
hjálpað til í sláturtíð-
inni.
Síðan gengur vetur í garð
og þá þarf að moka undan
kúnum, bera mykju út, gefa
kúnum og brynna og reka
hross til vatns.
Að eigin sögn sótti Odd-
ur sjálfur vatn í fjós og
brynnti klárum þegar
veður voru vond.
Daufur og upp-
burðarlítill
Bergur Einarsson,
bóndi í austurbæn-
um, bar þó að hann
hefði iðulega séð Pál
litla sinna þeim verkum
í frosti, og einnig að Oddur
hefði verið nokkuð harður við
pilt og verið „garralegur“ í orði.
Bergur sagði einnig að Páll
hefði hljóðað þegar Oddur
lagði á hann hendur fyrir
utan bæjardyrnar.
Rétt fyrir jólaföstu
1902 dvöldu foreldr-
ar Páls, Páll og Pálína
Pálsdóttir, í Skaftár-
dal og síðar sagði Páll
Hannesson að son-
ur hans hefði sagt
sér að Oddur beitti
hann oft hörðu og
væri laus höndin.
Sonur hans hefði
verið afar ólík-
ur því sem áður
var; yfirkominn
af ótta, daufur
og uppburða-
lítill. Var þessi
lýsing staðfest
af öðrum vitn-
um sem kölluð
voru til þegar
dauði Páls Júl-
íusar var rann-
sakaður.
Með kolbrand
en kvartar
aldrei
Sagan seg-
ir að Oddur
hafi hlerað að
meðferð hans
á Páli litla væri
milli tanna á
fólki í sveitinni
og þann 11. des-
ember kom fað-
ir Páls í Skaft-
árdal og sagði
drengurinn þá
að Oddur væri
ekki eins vondur
við hann og fyrr.
Einnig var það mat
þeirra sem létu sig
málið varða að Páll
litli liði ekki sult þegar
þar var komið sögu.
Þremur mánuðum síð-
ar fór að síga á ógæfuhliðina hjá
Páli litla. Hann var kominn með
opin sár á fætur sem vall úr daun-
ill vilsa. Ekki var leitað til læknis
vegna þessa og sárin stækkuðu og
Páll hríðhoraðist.
Eftir því var tekið þegar Páll
leitaði í austurbæinn að
hann átti erfitt með
gang, en engum þar
var kunnugt um sár-
in, enda kvartaði
hann aldrei. Berg-
ur sagði að þá hefði
Páll verið „magur
og gauðarlegur“.
Gripinn með kæfubita
Í mars er á bænum vinnukona,
Margrét að nafni. Í hennar
vitnisburði kemur fram að oft
hafi hún heyrt Pál hljóða og
gráta við fjósverkin, en einskis
spurt. Margrét sagði hann hafa
verið „gauðarlegan“ og hið
sama orð notaði fleira fólk sem
bar vitni í málinu.
Hinn 21. mars, þegar fólk
hafði tekið á sig náðir, laum-
aðist Páll úr rekkju og staulað-
ist í ólæst loft í bænum þar sem
hann vissi að kæfa var geymd.
Þegar hann sneri til rekkju,
með smá kæfubita, greip Oddur
hann glóðvolgan. Hafði hann
voldugan hrísvönd um hönd,
dró Pál út fyrir bæjardyr og lét
höggin dynja á baki hans.
Næstu nótt rak sulturinn Pál
enn og aftur fram úr rúminu í
leit að einhverju matarkyns. Um
morguninn kemst „þjófnaðurinn“
upp og aftur greip Oddur til hrís-
vandarins.
Óhugnanlegur vitnisburður
Þann 26. mars, 1903, kvaddi Páll
Júlíus Pálsson jarðlífið. Hvað sem
vitnisburði þeirra sem eftir lifðu
líður þá er óhætt að segja að rýr,
magur og illa farinn líkami Páls
litla hafi verið sannferðugastur.
Áverkar sáust á gagnauga, efri
vör, bak við eyrun og á bakinu.
Líkið var blóðlítið og magurt – svo
magurt að telja mátti rifbeinin úr
23 feta fjarlægð – kinnfiskasogið
og fitulag með öllu horfið. Greini-
leg merki var að sjá um beinkröm,
kolbrandur í báðum stórutám inn
að beini og neglur lausar. Aðrar
tær voru með minni kolbrandssár
en bjúgbólga á báðum fótum. Svo
mörg voru þau orð.
Síðasta för Odds
Ekki var talið að hjónin í vestur-
bænum í Skaftárdal, Oddur Stígs-
son og Margrét Eyjólfsdóttir, hefðu
myrt Pál litla af ásetningi. Margrét
var sýknuð, en Oddur viðurkenndi
að hafa veitt drengnum áðurnefnda
áverka auk þess sem hann sinnti
ekkert um sárin á fótum hans.
Oddur var dæmdur til 12
mánaða betrunarvinnu. Þegar
hann, að afplánun lokinni, var á
leið heim til sín drukknaði hann í
Hólmsá. n
Heimildir: Morgunblaðið
28.11.1982; Landsyfirréttardómar
7. árg. 1909 og Wikipedia
„Líkið var
blóð-
lítið og magurt
– svo magurt
að telja mátti
rifbeinin úr 23
feta fjarlægð –
kinnfiskasogið
og fitulag með
öllu horfið.