Orð og tunga - 26.04.2018, Side 20

Orð og tunga - 26.04.2018, Side 20
Helgi Skúli Kjartansson: Sproti. Geta fornar skógarnytjar ... 9 enda. Þetta minnir á síðari alda íslensku þar sem sproti gat t.d. verið „brydding á móttökum og ólaendum í látúnsreiðtygjum“ (ROH, orð Árna Magnússonar). Elsta skráða dæmið um sprota er úr Íslensku hómilíubókinni (1993:80v) þar sem sagður er þáttur úr Stefáns sögu píslarvotts.18 Þar birt ist klerki nokkrum í draumi heilagur maður framliðinn, kenni mannsbúningur hans prýddur gulli og gimsteinum, „hafði … gull sprota í hendi sér“. Ætla mætti að gullsproti væri nettur gripur, eins kon ar veldissproti. En draummaðurinn kallaði á klerkinn með nafni þrem sinnum „og knúði … með sprotanum þrisvar“ eins og til áherslu. Þetta er helst svo að skilja að gullsprotinn sé á við göngustaf að lengd og slái draummaður honum af afli í gólfið, einna líkast draummanni Flosa í Njálu (Ísl.s. 1985:290), þeim sem gekk út úr Lómagnúpi með járnstaf í hendi og „varð brestur mikill“ þegar hann „laust niður stafnum“. Kannski var það líka gullsproti Karlamagnúsar sem hann ætlaði að nota til að berja mann í höfuðið, og vel hafði fílabeinssproti Ódysseifs dugað sem barefli. Sprotar virðast sem sagt að jafnaði býsna efnis- miklir, jafnvel þótt gerðir séu af hinum dýrustu efnum. Í kristinrétti Eiðsifaþingslaga hinna fornu (NGL 1846:380) segir fyrir um fiskveiðar á helgidögum. Heimilt er að vitja um net og „taka af fiska og bera ei net upp og þurrka; færi ei á stangir eða á sprota“. Annað handrit: „… en eigi upp á land bera að þurrka og ei á stangir eða á sprota“. Það er sem sagt netið sem ekki má hirða um meðan heil- agt er, en venjan er sýnilega að þurrka net á stöngum eða sprotum; virðast sprotarnir þá vera einhvers konar slár, e.t.v. í hjalli. Í Sturlungu (2010:637) er nefndur sproti, nánar tiltekið tjaldsproti, í hinni frægu lýsingu á Flugumýrarbrennu. Þetta er áður en eldur var borinn að húsum, meðan árásarmenn reyna að sækja inn í bæinn. Gissur jarl hafði leitað skjóls í stafnrekkju nokkurri þegar Eyjólfur ofsi fer þar hjá án þess að vita af Gissuri sem „ætlaði að höggva tveim höndum á handlegg Eyjólfi með Brynjubít, en blóðrefillinn sverðsins kom uppi í tjaldsprotann og kom það högg ekki á Eyjólf“. Stafnrekkjan er greinilega lokrekkja og tjald fyrir. Tjaldsprotann átti ég löngum erfitt með að skilja, reyndi helst að sjá í honum einhvers konar hliðstæðu við beltissprota. Þangað til ég tók eftir sprota Eiðsifaþingslaga og skildi að tjaldsprotinn á Flugumýri væri honum líkur, eins konar gardínustöng sem bæri fortjald lokrekkjunnar. Að sproti sé hluti af lifandi gróðri, sem virðist þó vera upprunaleg 18 Einnig til, með svipuðu orðalagi, í miklu yngra handriti sögunnar. tunga_20.indb 9 12.4.2018 11:50:28
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176

x

Orð og tunga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.