Orð og tunga - 26.04.2018, Qupperneq 126

Orð og tunga - 26.04.2018, Qupperneq 126
Matteo Tarsi: Að halda upp lögum og reglu 115 hefur umsjón með að halda uppi lögum og reglu’ (sbr. ofangreint í umfjölluninni um orðið lögreglumaður).14 Höfundar Skírnisfréttanna 1836 þurftu sem sagt á íslenskulegra orði en pólitímaður/-þjónn að halda og var smíð þeirra, eða öllu heldur Konráðs Gíslasonar, eitt best heppnaða nýyrði 19. aldar. Skal nú vikið að því að útskýra nánar merkingarþróun orðsins lögregla. 2.4 Tvær merkingar orðsins lögregla Eins og fram hefur komið hér að ofan myndar orðatiltækið að halda uppi lögum og reglu grundvöll í orðmyndunarferli orðsins lögregla. Þar að auki leit þetta orð dagsins ljós fyrst í samsetningu með orðinu maður en það hefur víða merkingu og táknar manneskju (sbr. t.d. kven- maður). Orðið lögreglumaður, og reyndar allar samsetningar með maður að síðara lið, er sem sagt svokölluð karmadhāraya-samsetning þar sem fyrri liðurinn kveður nánar á um þann síðari. Orðið lögregla sem heiti á stofnun eða embætti ber sem sagt að skilgreina sem leitt af orðum með lögregla að fyrra lið og nánar tiltekið af orðinu lögreglumaður/- þjónn. Hvernig stendur á því? Heimildirnar sýna (sbr. ROH, undir lögregla) að orðið lögregla, þegar það er ekki notað í samsetningum, táknar fyrst ‘lögreglumaður’ og er sem sé stytting á orðinu lögreglumaður. Elsta dæmi þess er skv. ROH frá 1847 og ekki eru til eldri dæmi um lögregla í merkingunni ‘lögreglustofnun’. Merkingarútvíkkun úr lögregla ‘lögreglumaður’ í lög regla ‘lögreglustofnun’ ætti svo að skýra sem sýnekdóku af gerð- inni pars pro toto, þ.e. merkingarfræðilegt ferli þar sem hluti er lát- inn tákna heildina. Til frekari skilgreiningar er við orðið lögregla ‘lög- reglustofnun’ venjulega bætt greini (sbr. ofar). Það fer þó ekki fram hjá manni að þessi merkingarútvíkkun hefur að öllum líkindum átt sér stað vegna áhrifa frá samheitunum pólitímaður og pólití sem reynt var að útrýma með orðinu lögregla. Sem sagt, úr því að pólití gat táknað 14 Orðið lögregla hefur sérstöðu meðal orða sem samsett eru annars vegar með lög að fyrra lið og hins vegar með regla að síðara lið. Þess ber að geta að venjulega mynda orð samsett með lög- eða -regla ákvörðunarsamsetningar (karmadhāraya- samsetningar). Samt sem áður er í þessu tilviki um dvandva-samsetningu að ræða og ekki eru til sérstakar athuganir á þessu fyrirbæri í íslensku en það er sjaldgæft í germönsku málunum. Sem dvandva-samsetningar í íslensku má eigi að síður nefna lýsingarorð á borð við súrsætur, bláhvítur og daufdumbur. Sögulega séð eru einnig töluorðin þrettán, fjórtán, fimmtán o.s.frv. dvandva-samsetningar (sbr. enn fremur Alexander Jóhannesson 1929:4). tunga_20.indb 115 12.4.2018 11:50:50
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154
Qupperneq 155
Qupperneq 156
Qupperneq 157
Qupperneq 158
Qupperneq 159
Qupperneq 160
Qupperneq 161
Qupperneq 162
Qupperneq 163
Qupperneq 164
Qupperneq 165
Qupperneq 166
Qupperneq 167
Qupperneq 168
Qupperneq 169
Qupperneq 170
Qupperneq 171
Qupperneq 172
Qupperneq 173
Qupperneq 174
Qupperneq 175
Qupperneq 176

x

Orð og tunga

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.