Breiðfirðingur - 01.05.2015, Qupperneq 48

BREIÐFIRÐINGUR48
Áhugi 13. aldar manna á Hrúti er trúlega ekki ótengdur því að hann var
forfaðir helstu höfðingjaættar samtímans.
Mynd sú sem Landnámabók og helstu Íslendingasögur veita af höfð-
ingjum 10. og 11. aldar virðist ekki mótuð af hagsmunum Sturlunga
sér stak lega. Þeir voru vissulega arftakar og afkomendur Snorra goða en
margir aðrir gátu rakið sig til hans með svipuðum hætti. Af langfeðgum
Sturlunga hafa farið einhverjar sögur, t.d. kemur Víga-Sturla fyrir í
Eyrbyggjasögu.36 En hlutur þeirra þar er ekki meiri eða merkilegri en
margra annarra betri bænda. Hugsanlega er hlutur sumra þeirra gerður
meiri í sögum frá 13. öld en hafði verið gert á fyrri stigum sagnaritunar.
Þar er nærtækt að benda á Hrút Herjólfsson og hugsanlega einnig
Geirmund heljarskinn. Því fer þó fjarri að hann sé neitt í líkingu við
það sem mætti ætla, hefði tilgangurinn með sagnarituninni verið að
upphefja forfeður Sturlunga.
Niðurstöður
Í stuttu máli má því segja að sú fortíðarvitund sem finna má í sagnaritum
um Breiðafjörðinn frá 13. öld, bæði Íslendingasögum og varðveittum
gerðum Landnámu, taki að litlu leyti mið af þróun höfðingjavalds í
héraðinu frá því snemma á 12. öld. Áður hefur hins vegar komið fram
að forfeðrum fyrsta sagnaritarans, Ara fróða, er haldið sérstaklega fram
sem helstu forystumönnum í héraðinu við landnám og síðar. Sé sú
hugmynd um fortíðina mótuð af hagsmunum seinni kynslóða er mun
nærtækara að líta þar til Ara fróða og samtímamanna hans heldur en
Sturlunga.
Önnur óbein vísbending sem hnígur í sömu átt er að ritheimildum
frá 13. öld ber síður saman um landnámsmenn sem ekki tengjast Ara
með jafnbeinum hætti. Í Melabók Landnámu er t.d. landnámsmaðurinn
á Öndverðareyri nefndur Þorleikur geir, en í Eyrbyggju og öðrum
gerðum Landnámu nefnist hann Vestar Þórólfsson en Þorleikur geir
er þar sagður sonur hans. Vestar þessi var forfaðir Eyrbyggja og hefur
talist með merkari landnámsmönnum í héraðinu. Þetta misræmi á milli
36 Íslenzk fornrit IV, bls. 158, 165, 166–68, 181.