Breiðfirðingur - 01.05.2015, Síða 182

BREIÐFIRÐINGUR182
sóknalýsingar 1970:187). Samkvæmt þessu rann því Gríshólsáin með-
fram Arnarhólnum austanverðum áður en Gunnlaugur prestur breytti
rennsli hennar á 18. öld. Séu sagnir Sigurðar Vigfússonar af fornri rétt
við Arnarhól, sem staðið hefur þar sem bærinn Skjöldur stóð fram yfir
miðja 20. öld, sannar passa þær við staðarlýsingu Eyrbyggja sögu því
Laxárnar hafa þá runnið hvor sínu megin við Arnarhólinn og réttin því
staðið á milli þeirra.
Þegar málið er skoðað í þaula vekur í reynd furðu að Þorleifur hafi
komist að þeirri niðurstöðu að hin forna rétt Eyrbyggja sögu hafi ekki
staðið við Arnarhól heldur uppi í Hraundal því honum var a.m.k.
kunnugt um sagnir af gamalli rétt við Arnarhól: „Að vísu eru tóftir eftir
forna rjett undir Arnarhól skammt fyrir austan rjett þá, er nú er notuð,
en hún hefur staðið á eystri bakka hinnar fornu Laxár innri og getur því
ekki komið til greina, enda mun hún miklu yngri en rjettin í Hraundal.
Laxá innri rann til forna inn svo kallaðar Engjar, því nær inn undir Saura,
beygði svo vestur á og rann út í Hofsstaðavog“ (Þorleifur Jóhannesson
1927:33). Líklegt er að Þorleifur eða heimildarmenn hans hafi talið að
áin hafi ekki beygt inn Engjarnar og runnið inn undir Saura fyrr en
framhjá Arnarhóli var komið. Lýsingarnar í Sýslu- og sóknalýsingum
sem og frásögn Sigurðar Vigfússonar, sem rituð var nokkrum áratugum
áður, benda þó eindregið til þess að svo hafi verið.
Af þessari umfjöllun ætti að vera ljóst að hin friðlýsta rétt í Hraundal
er alls engin rétt heldur forn selstaða Helgafells. Ef til vill stendur þá
aðeins eftir sú spurning hvort flytja eigi friðlýsinguna á réttinni yfir á
líklegri staðsetningu hinnar fornu réttar, þ.e. á bæjarstæði Skjaldar, eða
hvort einfaldlega eigi að friðlýsa selstöðuna í staðinn. Okkar afstaða
er sú að rústirnar í Hraundal séu síður en svo ómerkilegri en hin forna
rétt nú þegar ljóst er að þær eru að öllum líkindum forn selstaða frá
Helgafelli, jafnvel frá því á 13. öld þegar landamerkjabréfið er ritað.
Sé vilji fyrir því innan minjavörslunnar liggur því beint við að
friðlýsa þessar minjar nú sem selstöðu þótt engin tengsl séu á milli þe-
irra og Eyrbyggja sögu, enda eru slíkar sögutengdar friðlýsingar tákn
þeirra tíma þegar fornsögurnar voru í aðalhlutverki en fornleifarnar lítið
annað en leiksvið þeirra.