Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Qupperneq 46

Va l u r G u n n a r s s o n
46 TMM 2010 · 3
og margir kröfðust aftur breytinga. Á vinstri vængnum bjuggust
menn við því að kreppan myndi styrkja þau öfl sem börðust gegn
heimskapítalismanum, bæði í kjarnalöndum hans og í þriðja heim­
inum. Gamble segir þó að hægrimenn hafi verið duglegri að nýta sér
sóknarfærið sem hér bauðst, en þeir lýstu kreppunni sem vandamálum
tengdum velferðarkerfi og ríkisafskiptum.7 Þessi söguskoðun varð ofan
á næstu 40 árin eða svo, og það má ef til vill segja að sömu öfl takist að
einhverju leyti á nú.
Frjálshyggjan nemur land
Ísland fór ekki varhluta af kreppu 8. áratugarins, en þó má almennt
segja að hún hafði lítil áhrif hér. Hér var kreppa upp út 1968 í tengslum
við fall síldarstofnsins, en þó að hún hafi verið djúp er ekki að sjá að hún
hafi haft langvarandi áhrif. Meðalhagvöxtur á ári á tímabilinu 1971 til
1980 var hér 5,2 prósent, sem er sá mesti á lýðveldistímanum.8 Kreppan
kom því ekki hingað fyrr en á 9. áratugnum, þegar hagvöxtur féll að
meðaltali niður í 1,7 prósent.9 Verst voru árin frá 1988 til 1994, þegar
kaupmáttur dróst saman um 24,3 prósent.10 Þetta voru einmitt árin sem
umrótið var hvað mest í íslenskum stjórnmálum og nýfrjálshyggjan
ruddi sér til rúms.
Davíð Oddsson varð forsætisráðherra í samsteypustjórn Sjálfstæðis­
flokks og Alþýðuflokks árið 1991 og stefnan var mörkuð, þó að það
væri næsta ríkisstjórn hans, eftir kosningarnar 1995 og í samvinnu við
Framsóknarflokkinn, sem hlaut nafnið „einkavæðingarstjórnin.“ Árið
2007 var litið yfir farinn veg í stjórnarsamstarfi Sjálfstæðis­ og Fram­
sóknarflokks (sem lauk skömmu síðar) og segir Einar Mar Þórðarson
stjórnmálafræðingur:
Eitt helsta afrek þessarar ríkisstjórnar held ég að hljóti að vera einkavæðingin og
þá sérstaklega einkavæðing bankanna … Hún gjörbreytti íslensku atvinnulífi og
hefur verið mjög jákvæð fyrir samfélagið.11
Það má því vera ljóst að þetta var kjarninn í stefnu stjórnvalda á
tímabilinu.
Lýsing Gambles á uppgangi nýfrjálshyggjunnar almennt á 8. ára tugn­
um á vel við um Ísland, þó að hún hafi ekki komið hingað að krafti fyrr
en rúmum áratug síðar, þegar kerfið hér var í svipuðum kröggum og
áður höfðu orðið annarsstaðar.