Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Blaðsíða 58

L a u f e y H e l g a d ó t t i r
58 TMM 2010 · 3
Safna, klippa, líma –
Það er eitthvað heillandi við klippimyndatæknina og hver sem er á að
geta búið til klippimynd, ef skæri og lím eru við hendina. Þegar Erró er
spurður hvort hann hafi þekkt klippimyndir dadaistanna þegar hann
gerði sínar fyrstu klippimyndir árið 1958 svarar hann alltaf neitandi,
enda er það ekki fyrr en seinna sem sjá má vissar samlíkingar á milli
samsetninga Errós og þeirra sem listamenn á borð við John Heartfield
(1891–1968) og Hannah Höch (1889–1978) gerðu.2 Hins vegar sá Erró
sýningu með súrrealískum verkum Max Ernst í Galerie la Hune í París
árið 1959 og hefur viðurkennt að sú sýning hafi haft sterk áhrif á sig.3
Þó að súrrealisminn sé um margt ólíkur dadaismanum er hann að
vissu leyti sprottinn upp úr jarðvegi hans, enda voru sumir listamenn­
irnir meðlimir í báðum hreyfingunum, eins og t.d. frumkvöðullinn
André Breton (1896–1966), Marcel Duchamp (1887–1968), og einnig
Max Ernst (1891–1976) sem var fyrstur til að nota orðið „collage“ á eftir
kúbistunum. Súrralistarnir héldu því fram að ekki væri hægt að skapa
list með fullri meðvitund og vildu leyfa verkinu að vaxa óheft í staðinn
fyrir að skipuleggja það í þaula. Erró sem hefur frá upphafi verið hallur
undir súrrealismann, tekur sams konar afstöðu þegar hann líkir gerð
klippimyndarinnar við ósjálfráða skrift og útskýrir hvernig samklipp­
urnar verða til líkt og í algleymi á mörkum draums og veru.4 Það eru
þessi fyrstu augnablik, þegar valið er úr myndefninu af handahófi og
því raðað saman, sem eru mikilvægust í sköpunarferlinu og vekja hjá
honum mesta ánægju. Þá fær ímyndunaraflið að leika lausum hala og
uppbygging verkanna á sér stað. Myndheimurinn verður ein allsherjar
hringiða þar sem allt getur gerst og allt og allir skipta máli. Ekkert
viðfangsefni er það heilagt að ekki megi leika sér með það, teygja og
toga og sú tilfinning að geta „bútað“ niður „veruleikann“, umbreytt og
gagnrýnt með skærum og lími hlýtur að erta hugarflugið og koma lista­
manninum sjálfum á óvart. Með því að skeyta saman andstæð og óskyld
myndefni tekst Erró að margfalda merkingar myndmálsins, ýta undir
ákveðna tvíræðni og fá áhorfandann til að horfa á atburðina í nýju ljósi,
hvort sem hann er að fjalla um stríð og pólitík, listasögu og erótík eða
eitthvað allt annað.
Þó að margir þekki málverk Errós eru ekki allir kunnugir ferlinu sem
liggur þar að baki og var klippimyndasýningin þess vegna mikil hug­
ljómun fyrir marga. Fyrir hina sem þekktu til undirstrikaði sýningin
enn og aftur mikilvægi samklippunnar í listferli Errós sem hefur