Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Síða 74

B r a g i Þ o r g r í m u r Ó l a f s s o n
74 TMM 2010 · 3
þar, í sal neðri deildar Alþingis eða annars staðar í Reykjavík, enda
hafði Háskólinn ekki yfir eigin húsnæði að ráða.3 Á þessum tíma voru
doktorsvarnir við Háskólann fátíðar miðað við það sem þekkist í dag og
þóttu þær því nokkur viðburður í bæjarlífinu. Þær voru auglýstar í dag­
blöðunum og yfirleitt mætti þangað fjöldi fólks enda var (og er) öllum
heimill aðgangur að þeim.
Doktorsvörnin fór fram með hefðbundnum hætti; Sigurður Nordal,
forseti heimspekideildar, stýrði athöfninni, en andmælendur af hálfu
heimspekideildar voru Árni Pálsson prófessor og Þorkell Jóhannesson
dr.phil. Það bar helst til tíðinda að einn áheyrandi úr sal, Guðbrandur
Jónsson, tók til andmæla (ex auditorio) og reyndi að sýna fram á
„stórkostlega galla“ á ritinu og eyddi til þess löngum tíma samkvæmt
fréttum dagblaðanna, en Nýja dagblaðið taldi að þar lægi að baki nokkur
gremja gagnvart Háskólanum sem hefði ekki viljað taka rit hans sjálfs
til doktorsvarnar á sínum tíma, og einnig að faðir hans, Jón Þorkelsson
þjóðskjalavörður, hafði ritað bók um sama efni og Helgi sem kom út
1892.4 Helgi svaraði aðfinnslum Guðbrands, og eftir fimm klukkutíma
fræðileg skoðanaskipti doktorsefnis og andmælenda var athöfninni
slitið, en þá var klukkan orðin hálf sjö að kvöldi.
Form og stíll
Doktorsvörnin dró nokkuð óvæntan dilk á eftir sér, en einn áheyrendanna
sá ástæðu til þess að skrifa grein í Morgunblaðið nokkrum dögum síðar
þar sem hann gerði athugasemdir við form varnarinnar undir kennistöf­
unum „G.Sv.“. Um það hafði hann þetta að segja:
Lestrarsalur Landsbókasafnsins reyndist ekki heppilegt „auditorium“. Bæði
hafði verið vanrækt að koma fyrir nægum sætum, með því að rýma burtu
hinum stóru borðum, og svo er þar sérlega illa hljóðbært. En yfirleitt virtist þar
ríkja hirðuleysi frá hálfu Háskólans um snið og fyrirkomulag. Þetta varð eins og
lélegt fundarhald – deildarforseti og andmælendur doktorsefnis voru svo sem
alveg inni í eða við áheyrendaþvöguna, allt ósundurgreint, svo að kom jafnvel
fyrir, að menn úr áheyrendahópi fóru að skeggræða við þá (að vísu í hljóði, en
það var þó áberandi formleysi). Tveir þeir æðstu af þessum háu herrum, forseti
heimspekideildar og frumandmælandi, komu í sínum hversdags fötum, ekki
einu sinni með hvítt um hálsinn; en hinn andmælandinn „ex offico“ og einnig
andmælandi „ex auditorio“ voru þokkalega klæddir, í „svörtu og hvítu“, þótt
ekki væri kjólbúningur. Doktorsefni sjálft var ólastanlega búinn, í sínum besta
skrúða. – Þessi framkomu­ágalli hjá þessum annars virðulegu mönnum á ef til
vill að skýrast sem eitthvað „demokratískt“, en slíkt getur orðið „plebejískt“.5