Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Side 111

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2010 · 3 111
Hver talar?
Það hefur verið gert að umræðuefni í ritdómum um Karlsvagninn hve dóm­
hörð, sjálfsupptekin og hrokafull Gunnur, sögumaður bókarinnar, er. Sannar­
lega er hún allt þetta og meira til. Hún hælir sér í bókinni af því að vera góður
hlustandi, góður sögumaður og góð í flestu því sem hún tekur sér fyrir hendur.
Það er óþægilegt fyrir lesanda að hlusta á hroka hennar og sjálfhælni en hvort
tveggja er beinlínis viðfangsefni þeirrar sjálfskoðunar sem bókin lýsir.
Móðir Gunnar ól allt sitt heimilisfólk upp í þeirri trú að fjölskylda hennar
væri sérstök og einstök og framúrskarandi. Fjölskyldan er harðgerð, dugleg,
siðfáguð – með sögu og ættarstolt – og vanti eitthvað upp á glæsibraginn kann
fjölskyldan að fela það, bjáti eitthvað á er það bælt og látið sem ekkert hafi í
skorist. Heimilið er annálað fyrir hreinlæti og myndarskap. Strangar reglur
gilda um hvaðeina. Árni prófastur Þórarinsson segir frá því í sinni miklu
ævisögu hvernig strangt barnauppeldið sem hann hlaut í Árnessýslu gekk næst
lífi hans en eftir það mat hann aðrar uppeldisaðferðir lítils og fannst öll börn
illa uppalin sem ekki fengu sömu trakteringar. Hið sama gildir um Gunni í
Karlsvagninum og henni skilst smám saman í sögunni hve mikið mein það
hefur gert henni.
Á hverju sumri frá því hún var 6 ára var hún send í sveit, oftast á ókunn
heimili. Síðasti sumardvalarstaðurinn sem Gunnur segir Hind frá er það
sóðalegasta og lúsugasta heimili sem hugsast getur en jafnframt það sem
breytir lífi Gunnar. Dvölin þar byggir hana upp, þar dáist heimilisfólkið að
henni, þykir vænt um hana og gefur henni nýtt sjálfstraust. Þar var sá kær­
leikur sem hún hefur misst sjónar á síðustu árin.
Stílfærsla
Karlsvagninn er ólíkur síðustu bókum Kristínar Marju sem voru breiðar,
epískar sögur um sterka persónuleika. Karlsvagninn er stílfærð saga; hún segir
frá valdabaráttu tveggja kvenna í þrjá daga. Báðar eru veikar fyrir og hrjáðar
en málið snýst um hvernig þær geta byggt upp gagnkvæmt traust sem gæti
orðið grundvöllur uppbyggingar.
Karlsvagninn og saga Gunnar af stórfjölskyldu sinni hefur verið lesin sem
táknsaga um fall íslenska samfélagsins (Ingibjörg Sólrún Gísladóttir: Miðjan
09/12/2009). Íslenska fjölskyldan fyrir hrun var sannfærð um eigið ágæti,
kulnuð, hrokafull og blind á þau gildi sem í raun skipta meginmáli; ást, vináttu
og virðingu fyrir öðru fólki. Að ekki sé minnst á ábyrgð foreldra á börnum
sínum og afleiðingar þess að víkjast undan þeirri ábyrgð. Bókin skilur lesanda
eftir frekar vongóðan um að hægt sé að byggja á rústunum þrátt fyrir allt.