Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Síða 113

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2010 · 3 113
nokkru öðru tímabili sem ég man eftir, yfirlitsbækur um staka listamenn,
sýnisbækur um einstök tímabil í íslenskri myndlist og hönnun og upplýsinga­
rit „utan flokka“ eins og afmælisbókin um Nýlistasafnið. Þegar grennslast er
fyrir um fjárhagslega bakhjarla þessara bóka kemur í ljós að áðurnefndir „fjár­
sterkir aðilar“ eru víðs fjarri, en í staðinn eru komnir til sögunnar sjóðir í
vörslu einkaaðila, félaga eða bæjarfélaga, nýstofnaðir sjóðir í forsjá þriggja
ráðuneyta, og það sem er nýtt í stöðunni, verulegt fjárframlag frá þeim mynd­
listarmönnum sem fjallað er um eða ættingjum þeirra. Nýlegar bækur um
Elías B. Halldórsson, Ásgerði Búadóttur og Svavar Guðnason hefðu trauðlega
komið fyrir almenningssjónir nema fyrir slík framlög, og fyrirhuguð bók um
Hafstein Austmann er sömuleiðis kostuð að mestu leyti af listamanninum
sjálfum. Ég veit að ýmsum myndlistarmönnum geðjast ekki allskostar að þess­
ari nýjung; telja að þeim beri ekki að standa undir umfjöllunum um sjálfa sig,
sem má til sanns vegar færa. En þetta er raunar alsiða úti í heimi; þegar ég kom
fyrst að útgáfu bókar um Erró man ég gjörla að listamaðurinn varð yfir sig
undrandi þegar hann komst að því að ekki var ætlast til þess að hann legði fé
til útgáfunnar. Ekki síst vegna þess að hann taldi sjálfan sig hafa mestan hag af
henni í bráð og lengd.
Af Hafnarljóninu
Veglegust myndlistarbóka á síðasta ári, bókin um Svavar Guðnason, er þannig
til komin fyrir forsjálni ekkju Svavars, Ástu Eiríksdóttur, og ráðgjafa hennar,
sem settu hluta af erfðafé listamannsins í sjóð sem ætlað var að standa undir
útgáfu á veglegri úttekt á myndlist hans. Og þá var enginn betur til þess fallinn
að semja þá úttekt en Kristín G. Guðnadóttir, sem þá hafði nýlega lokið við
tímamótaverk sitt um Kjarval, sem áður er nefnt.
Sennilega hefur ekki verið nógsamlega fjallað um sérstöðu Svavars í íslenskri
myndlist. Hann er sá eini hinna stóru frumherja íslenskrar nútímalistar sem
hófst upp af sjálfum sér, án teljandi viðkomu í listaskólum. Dvöl Svavars í
Konunglegu listaakademíunni í Kaupmannahöfn varð einungis nokkrir mán­
uðir og hjá Léger í París var hann nánast í mýflugumynd. Og talaði raunar
fremur háðslega um allar tilraunir listaskóla til að kenna mönnum að búa til
myndlist; það yrðu þeir að kenna sér upp á eigin spýtur. Síðan þróast myndlist
Svavars á allt aðra lund en íslenskra samtímamanna hans, jafnvel þótt hann
bergði af sama brunni og þeir, af landslagi Ásgríms, evrópskum expressjón­
isma og síðan af súrrealismanum, eins og hann birtist í verkum Klees, Mirós
og Picassos. Að ógleymdum Léger, sem er eitt fyrsta stopp hans á hinni mód­
ernísku vegferð, sjá verkin frá 1938–39. Að hluta til má skýra sérstöðu Svavars
með langdvölum hans í Danmörku og samneyti hans við Helhesten­gengið. En
þá rekur maður sig á skoðanir danskra félaga hans, sem töldu Íslendinginn líka
sér á parti í þeirra selskap.
Einhvern tímann reyndi ég að koma orðum að þessari sérstöðu Svavars,
bæði í íslensku og dönsku samhengi, og þóttist þá geta merkt að hún fælist