Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Qupperneq 118

D ó m a r u m b æ k u r
118 TMM 2010 · 3
menntagreinar sem leitast við að lýsa sögu heimsins í tímaröð frá því er ár var
alda og fram á daga sagnaritarans. Hann umgengst þó hefð veraldarsagna afar
frjálslega; vissulega hefjast Ummyndanir við upphaf heimsins og sömuleiðis
leiða stofnun Rómaborgar, dauði Sesars og ríki Ágústusar bálkinn til lykta, en
milli þessa tveggja póla tímaássins þeytast upp fjölbreytilegar goðsagnir
Grikkja í líflegri túlkun rómverska skáldsins. Hér birtast gamlir kunningjar
eins og gullætan Mídas konungur, söngvarinn Orfeifur og Evridís hans,
Narkissus og Ekkó, Medea og Jason, kraftakarlinn Atlas og vefarinn Arakna.
Og líka persónur sem ef til vill eru íslenskum lesendum ekki eins kunnar – ég
nefni af handahófi söguna af Myrru og sifjaspellsglæp hennar, eða viðskipti
Aglárosar við Öfundina. Sögurnar birta einatt skýringar á náttúrufari og
heimsmynd (útskýra t.a.m. stjörnuhimininn) en fjalla um leið um dygðir og
lesti – ekki síst um margvíslegar afleiðingar girndarbruna (sem ekki þarf að
koma á óvart þegar ástarskáldið Óvíd á í hlut). Ein frásögn fæðir af sér aðra –
líkt og öldurnar sem lýst er hér í upphafstilvitnun – svo Ummyndanir eru í
raun frjálsar og leikandi í byggingu, sögurnar mislangar og tengsl þeirra oft
lausleg. Við þetta bætist kynngi bragarins en verkið er ort undir hetjulagi,
hinum hefðbundna bragarhætti mikilla söguljóða. Óvíd lætur þó mikilúðleika
háttarins hvergi sliga sig heldur leikur á blæbrigði hans, eins og Kristján
Árnason nefnir í prýðilegum inngangi sínum, „og kryddar auk þess allt með
orðaleikjum, hljóðlíkingum og hljóðtengslum sem láta í eyrum eins og tónlist“
(27). Ummyndanir hafa enda átt miklum vinsældum að fagna um aldir, verið
þýddar á fjölmörg tungumál og orðið skáldum, rithöfundum og listamönnum
auðug uppspretta. Og nú höfum við eignast þær á íslensku. Það er mikið
gleðiefni og ánægjulegt að Kristján hafi þegar verið sæmdur þýðingarverð­
launum fyrir afrek sitt.
Þegar bókmenntum eða leikverkum frá löngu liðnum tíma er komið á fram­
færi hérlendis, og þeir sem hlut eiga að máli hitta fjölmiðlafólk, má bóka að
spurt sé: Hvaða erindi á verkið til okkar? Hvernig skírskotar þessi texti til
nútímans? Viðhorfið að baki spurningunni er eindregið: allt skal réttlætast af
meintum þörfum nútímans. En þetta er hrokafullt viðhorf sem efast fyrirfram
um að hægt sé að læra nokkuð nýtt af gömlu. Og ef þetta gamla er þar að auki
útlent eykst vandinn enn: Til hvers að vera að gefa út þýðingar? – Þær seljast
svo illa! Geta þessir fáu áhugasömu ekki bara lesið þetta á útlensku? Þegar við
nú höfum í höndunum nýja þýðingu á tvöþúsund ára gömlu verki sem sannar­
lega hefur staðist tímans tönn (eins og höfundurinn spáði í lokaorðum sínum)
held ég að það færi okkur vel að snúa einu sinni spurningunni við. Spyrja ekki
hvaða erindi Óvíd á við okkur heldur fremur hvaða erindi við eigum við hann.
Hvernig getum við notið hans og notað hann?
Óvíd sjálfur taldi sig eiga erindi við bókmenntir fyrri tíðar því goðsagnirnar
sem mynda uppistöðu Ummyndana eru arfur Grikkja sem Rómverjar tileinka
sér, ávaxta og skila tvíefldum til seinni tíma eins og Kristján kemst að orði (9).
Og það bókmenntaumhverfi sem Óvíd spratt úr lagði íslenskum bókmenntum
raunar til eina meginstoð þeirra, því rómversk sagnaritun og viðleitni til þess