Skessuhorn - 03.06.2015, Blaðsíða 53

53MIÐVIKUDAGUR 3. JÚNÍ
ar í friði,“ segir Gunnar þegar hann
rifjar þetta upp rúmum sjö áratug-
um síðar.
Þann 3. júní 1944, þegar enn voru
11 mánuðir eftir af stríðinu og að-
eins tvær vikur í að Ísland yrði lýð-
veldi, kvæntist hann Dýrleifu Hall-
gríms. „Ég skildi það vart fyrr en ég
var sjálfur genginn í hjónaband hvers
vegna fjölskyldumenn veigruðu sér
við að sigla á stríðstímum,“ seg-
ir hann og verður hugsi. Nú í júní-
byrjun héldu þau Gunnar og Dýr-
leif upp á 71 árs brúðkaupsafmæli
sitt. Í fyrra áttu þau platínuafmæli
sem hjón. „Við gengum í hjónaband
og stofnuðum heimili í Borgarnesi.
Þarna var ég kominn á Eldborgina,
ég var á henni síðustu tvö stríðsár-
in. Lögheimilið mitt fluttist þannig
af Bakkatúninu á Akranesi í Arahús
eða Arabíu eins og það var oft kall-
að í Borgarnesi þar sem við bjuggum
næstu þrjú árin. Það er nú Egilsgata
10. Svo fluttum við að Helgugötu 2
sem síðar fékk númer 4. Við bjugg-
um í Borgarnesi í ein 18 ár og leið
afar vel þar. Ég var stýrimaður á Eld-
borgu fyrstu árin. Samvinnufélagið
Grímur græddi vel í stríðinu, aðal-
lega á fisksölunni í Englandi en síld-
veiðarnar gáfu líka sæmilega af sér.
Eldborgin varð aflahæst á vertíðun-
um sumrin 1943 og 1944. Stofnað
var útgerðarfélagið Fjörður í Borga-
nesi sem keypti nýtt 90 tonna skip í
Svíþjóð. Það fékk nafnið Hvítá MB.
Ég varð skipstjóri á henni 1946.“
Gunnar var tekinn við sínu fyrsta
skipi aðeins 25 ára gamall og hélt
rakleiðis til síldveiða á því.
Skin og skúrir í
Borgarnesútgerð
Mikill útgerðarhugur var í Borg-
nesingum undir lok seinni heims-
styrjaldar. Um svipað leyti og Hvítá
var keypt frá Svíþjóð lét samvinnu-
félagið Grímur, sem var eins og fyrr
greindi útgerð Eldborgar, smíða nýtt
25 metra langt og 100 tonna skip á
Akureyri. Það var skírt Hafborg MB.
Í lok seinni heimsstyrjaldar voru
þannig gerð út þrjú skip frá Borgar-
nesi. Kappfyllstu áhugamenn um út-
gerð í Borgarnesi töluðu nú um að
næsta skref ætti að vera að festa kaup
á togara. Samvinnufélagið Grímur
kom sér upp húsi fyrir rekstur sinn
rétt ofan við bryggjuna í Borgarnesi.
Það stendur enn og er verið að gera
það upp.
Gunnar var aðeins tvö ár með
Hvítána. Árið 1948 tók hann við
skipstjórn á Eldborg sem er skip
sem hann minnist með hlýju. „Hún
var afar gott og traust sjóskip en
ekki gallalaus. Vélin hefði mátt vera
kraftmeiri, hún var ekki nema 400
hestöfl. En skipið hentaði vel til síns
brúks. Hún bar mikið og þótti því
góð bæði til síldveiða og í flutning-
um.“ Það voru einmitt flutningarnir
sem héldu Eldborgu gangandi á ár-
unum eftir stríð. Síldveiði brást að
mestu sumrin eftir stríð og harðn-
aði mjög á dalnum í útgerð Borg-
nesinga. Eldborgin sinnti því flutn-
ingum að mestu, bæði með strönd-
um Íslands en líka til og frá land-
inu þar sem siglt var á Evrópuhafn-
ir. Borgnesingar leituðu allra leiða til
að halda skipinu úti. Árið 1948 var
hún til að mynda send sem móður-
skip með tveimur íslenskum línubát-
um til Grænlands. Sú tilraun gekk
þó ekki upp.
Strandferðir á
Vesturlandi
Árið 1952 urðu kaflaskil í útgerð
Eldborgar. Strandferðaskipið Lax-
foss sem hafði sinnt áætlunarferð-
um milli Reykjavíkur, Akraness og
Borgarness um árabil strandaði í
janúar þetta ár við Kjalarnestanga
og gereyðilagðist. Góð ráð voru dýr
með að finna nýtt skip í þessar ferð-
ir sem voru Vesturlandi afar mikil-
vægar bæði til flutninga á vörum,
pósti en síðast en ekki síst fólki.
Augu manna beindust fljótt að Eld-
borgu. Hún hentaði að mörgu leyti.
Skipið var jú gert út frá Borgarnesi,
áhöfn þess þekkti vel til siglinga á
leiðinni og var þaulvön flutning-
um. „Það var ekki á færi annarra en
kunnáttumanna að sigla um grunn-
an og skerjóttan Borgarfjörðinn,
hvað þá með farþega um borð. Við
vorum ekki með nein siglingatæki
eins og ratsjá um borð. Stýrimaður
með mér var Kristinn Guðmunds-
son frá Akranesi sem ég nefndi hér
í upphafi og við vorum með afar
góða áhöfn á skipinu,“ segir Gunn-
ar. Helsti gallinn við Eldborgu var
þó sá að hún var ekki hönnuð sem
farþegaskip. „Það var nú reynt að
laga hana til svo flytja mætti fólk.
Menn voru nú ýmsu vanir á þessum
árum,“ segir Gunnar. Eldborg átti
þó aldrei að verða meira en bráða-
birgðaskip í þessum flutningum
sem gengu þó þrátt fyrir allt bet-
ur en margir höfðu þorað að vona.
Henni hlekktist aldrei á, ólíkt for-
veranum Laxfossi sem lenti ítrekað
í að stranda.
Samhliða rekstri Eldborgar í þess-
um strandflutningum hófu menn
að undirbúa fjárfestingu í nýju flóa-
skipi sem skyldi sérhannað til að
sigla milli Reykjavíkur, Akraness
og Borgarness. Þetta varð fyrsta
Akraborgin sem var smíðuð í Dan-
mörku og kom ný til Íslands í mars
1956. Í lok þess árs var Eldborg seld
til Noregs eftir 22 ára dygga þjón-
ustu undir íslenskum fána. Gunnar
Ólafsson varð 1. stýrimaður á Akra-
borg næstu 11 árin og skipstjóri í
afleysingum. Árið 1967 fór hann í
land eftir um 30 ára sjómennsku en
samt aðeins 46 ára gamall. Gunn-
ar hóf störf við vinnslu og sölu á
síld og öðrum sjávarafurðum. Með-
al annars rak hann síldarvinnslu í
Mjóafirði í nokkur ár í samvinnu
við Þórð Óskarsson skipstjóra og
útgerðarmann á Akranesi sem gerði
út Sólfara AK og Óskar Magnússon
AK. Þeir Gunnar og Óskar voru
tengdir fjölskylduböndum. Gunn-
ar Ólafsson starfaði innan sjávarút-
vegsins þar til hann hætti störfum
82 ára gamall eftir farsælan starfs-
feril. mþh
Sjómannadagurinn
olli mér meiri áhyggjum að ég hafði
ekki aldur til að verða stýrimaður.
Reglurnar sögðu að ég yrði að vera
orðinn 21 árs en ég náði því ekki al-
veg. Ég sótti um undanþágu og fékk
hana. Svona var kappið nú mikið.“
Góðir tekjumöguleikar
Gunnar segir að stríðsárin hafi að
mörgu leyti verið minnisstæð. Alla
þá háskatíma sigldi hann með ís-
fisk til Englands, bæði með Júpít-
er frá Hafnarfirði, línuveiðaranum
Fjölni frá Þingeyri (sem var haldið
úti af útgerðarfélaginu Brák í Borg-
arnesi) og Eldborgu frá Borgarnesi
en farnaðist ávallt vel. Eldborgin var
líka í öðrum siglingum við Ísland en
stundaði síldveiðar á sumrin. Gunn-
ar var þar stýrimaður 1944 til 1946
undir stjórn föður síns. „Við sigld-
um með ísfisk til Fleetwood sem er
á vesturströnd Englands. Það var
styst og öruggast. Safnað var báta-
fiski víðs vegar um landið, hann ís-
aður um borð og síðan siglt með
hann til Englands þar sem hann var
seldur. Annað hvort keypti útgerð
fiskflutningaskipsins afla af bátun-
um á Íslandi eða við fluttum út fyr-
ir útgerðir þeirra. Það voru um tíu
manns í áhöfn. Kjörin voru þann-
ig að við fengum fast grunnkaup og
síðan prósentur af söluverðmætinu
úti. Góðar sölur gátu því gefið fínar
tekjur. Síðan voru oft teknir kolaf-
armar og annar varningur með heim
til Íslands. Við urðum auðvitað var-
ir við að breska þjóðin ætti í styrj-
öld. Maður sá það til dæmis á mann-
skapnum á hafnarsvæðinu í Fleetwo-
od. Bestu og hraustustu karlmenn-
irnir voru farnir í stríðið. Ýmis fríð-
indi fylgdu þessum siglingum fyrir
okkur áhafnir fiskflutningaskipanna.
Til dæmis var hægt að gera mjög
góð kaup á ýmsum munaðarvarningi
sem fólk í Englandi var að selja af
ýmsum ástæðum vegna stríðsins, svo
sem fatnaði, borðsilfri og þess háttar.
Svavar bróðir minn var klæðskeri hér
heima á Íslandi. Ég man að eitt sinn
keypti ég marga karlmannasmók-
inga úti og færði honum. Hann lag-
aði smókingana til og breytti og seldi
svo aftur hér heima með ágóða.“
Hjónaband í rúm 70 ár
Gunnar segist aldrei hafa lent í
neinni hættu sem orð er á ger-
andi í þessum siglingum. „Það átti
að skikka okkur til að sigla í skipa-
lestum en okkur var illa við það. Ís-
lensku fiskflutningaskipin voru lít-
il og þýsku kafbátarnir höfðu lít-
inn áhuga á slíkum skotmörkum.
Skipalestirnar drógu hins vegar að
sér athygli þeirra og þýsku flugvél-
anna. Maður varð þó áþreifanlega
var við átökin og þetta voru erf-
ið ár fyrir alla. Þessi skip voru lítt
varin. Eldborgin var til að mynda
þannig að við vorum með gamlan
vélbyssuhólk sem við fengum hjá
Bretunum. Svo var brúin brynvar-
in með steinsteypu að utan og skip-
ið auðgreint sem íslenskt í von um
að Þjóðverjar létu það þannig frek-
Bragi Jónsson frá Hoftúnum í
Staðarsveit (1900 – 1980) var
þekktur hagyrðingur og sagna-
maður á sinni tíð og notaði
skáldanafni Refur bóndi. Hann
flutti þriggja ára gamall með
foreldrum sínum að Hoftún-
um og bjó þar alla tíð eftir það.
Bragi sendi frá sér ljóðabækur
og bækur með þjóðlegum fróð-
leik. Eins og aðrir Vestlending-
ar ferðaðist hann oft með Eld-
borgu MB þegar hann þurfti
að bregða sér til Reykjavíkur. Í
janúar 1954 birtust þessar vís-
ur eftir Ref bónda í dagblaðinu
Tímanum. Þær kvað hann um
skipverja á Eldborgu til að tjá
þeim þakklæti sitt fyrir góða og
örugga þjónustu. Víst má telja
að margir hafi hugsað svipað
enda hlekktist skipinu aldrei á
þó farið væri um siglingaleiðir
sem hafa reynst mörgum sjófar-
endum skeinuhættar í aldanna
rás.
Þó að gefi Eldborg á
Nú skal hefja hróðrar skrá,
hlíði sveinn og meyja.
Skipshöfninni Eldborg á,
ætla ég frá að segja.
Gunnari fyrst ég greini frá,
garpi kunni um megni.
Sá hefur skipsstjórn annast á,
Eldborginni lengi.
Þó að árum ungur sé,
er hann maður traustur.
Stríð á hann við storm og él,
stilltur, gætinn, hraustur.
Þykir kempan kná og snjöll,
Kristinn stýrimaður.
Hylji sjóir hæstu fjöll,
hress er sá og glaður.
Kristinn sýnir kjark og þrótt,
komi að höndum vandi.
Hvorki dag né dimma nótt,
dvelur hann í landi.
Mikið er hann Marinó,
marar snjall í vési.
Færir eru í flestan sjó,
Frissi, Valli, Drési.
Þó að gefi Eldborg á,
úti á Ránar vegi.
Bæði Steini og Stjáni þá,
standa og bifast eigi.
Seigur Kalli karlinn er,
kvennaljóminn mestur.
Þó að eitthvað ýfist hlér,
aldrei kjark hann brestur.
Nonni og Óli nýtir tveir,
njóta margra hylli.
Seggir úti á sjónum þeir,
sýna tíðum snilli.
Ötul Kristbjörg annast þar,
eldamennsku störfin.
Enda líka úti um mar,
á því brýn er þörfin.
Vel hún eldar oní þá,
eins á nóttu og degi.
Þessir menn því munu fá,
mat en refjar eigi.
Aldrei virðist þreyta þjá,
þessa rösku drengi.
Guð og auðnan annast þá,
alla vel og lengi.
Vísur Refs bónda um áhöfnina á Eldborgu
Eldborg MB kemur að bryggju á Akranesi. Skipið var þar mjög algeng sjón þegar
það sinnti flóasiglingum milli Reykvíkur, Akraness og Borgarness.
Ljósm. Ólafur Árnason/Ljósmyndasafn Akraness.
Eldborg flytur hátt í 500 Skagamenn upp á Akranes eftir knattspyrnuleik í
Reykjavík eitt sumarkvöld á árunum 1952 – 1955.
Gunnar Ólafsson lítur út um brúargluggann á Eldborginni. Fyrir miðju er Jón
Magnússon framkvæmdastjóri útgerðarinnar Gríms.
Gunnar vinstra megin á myndinni, reffilegur í skipstjórabúningi með pípu í munni
undir póstfána Íslands sem var við hún á flóabátum á borð við Eldborgu.