Skessuhorn - 03.06.2015, Blaðsíða 48

48 MIÐVIKUDAGUR 3. JÚNÍ
Enginn þarf að velkjast í vafa um
að mikil vinátta er milli Íslands og
Færeyja enda eiga þessar frænd-
þjóðir í Norður-Atlantshafi ýmis-
legt sameiginlegt. Eitt af því er fisk-
veiðar og sjósókn. Leiðir Íslendinga
og Færeyinga liggja víða saman á
hafinu og þjóðirnar stunda veiðar í
lögsögum hvorrar annarrar. Íslend-
ingar hafa þó ekki gert mikið af því
að sækja vinnu til Færeyja svo sem
um borð í skipum þeirra eða í fisk-
vinnslu í landi. Á hinn bóginn hafa
Færeyingar sótt til Íslands. Flestum
er það kannski gleymt eða ókunn-
ugt með öllu að upp úr miðri síð-
ustu öld störfuðu hátt í tvö þús-
und Færeyingar í íslenskum sjávar-
útvegi. Færeyingar héldu atvinnu-
greininni gangandi fyrir Íslend-
inga. Í staðinn byggðu fjölmarg-
ar fjölskyldur í Færeyjum lifibrauð
sitt á fiskveiðum við Ísland. Flest-
ir Færeyinganna fóru heim aftur en
sumir ílentust hér á landi, fundu sér
maka, stofnuðu fjölskyldur og búa
hér enn. Einn þeirra sem komu
hingað 1955 var piltur á 16. ári frá
Vogi á Suðurey sem er syðst Fær-
eyja. Hann heitir Finnur Gærdbo
og á nú að baki 60 ár í Ólafsvík.
Færeyingarnir koma
Þrátt fyrir öll árin á Íslandi er Finn-
ur mikill Færeyingur í sér. Hann
hefur aldrei gleymt uppruna sínum
og er stoltur af honum. Um árabil
þegar sumarhátíðin Færeyskir dag-
ar var haldin í Ólafsvík var hann
einn af lykilmönnunum í þeim há-
tíðarhöldum. Þeir dagar voru ein-
mitt með skírskotun til þess að fyr-
ir 50 til 60 árum var Ólafsvík það
sjávarþorp á Íslandi sem hýsti hlut-
fallslega flesta Færeyinga. Finn-
ur þekkir þá sögu mjög vel enda er
hann sjálfur hluti af henni. „Haust-
ið 1954 voru tveir Færeyingar í
Ólafsvík. Svo kom ég og nokkrir
aðrir árið eftir. Næsta ár þar á eftir
komum við sex Færeyingar hingað
og réðum okkur allir á sama bátinn
sem var Víkingur SH. Fjöldi ann-
arra fór svo á aðra báta og í sjáv-
arútvegsstörf í landi. Færeyingum í
Ólafsvík fjölgaði mjög hratt þarna
um 1955. Veturinn 1958 voru 128
Færeyingar búsettir í Ólafsvík. Þá
var íbúafjöldinn alls um 800 manns.
Það var Færeyingur á hverjum ein-
asta báti sem réri héðan nema ein-
um.“
Þessi mikla fjölgun Færeyinga
hér á landi á sér sögulegar skýr-
ingar. Árin eftir seinni heimsstyrj-
öld voru eitt mesta uppgangstíma-
bilið í sögu Íslands. Nýrík þjóð
með hirslur fullar af gjaldeyri
hófst handa við uppbyggingu sam-
félagsins. Liður í því var að endur-
nýja fiskiskipaflotann. Nýir togar-
ar og bátar voru keyptir í hrönn-
um. Í landi var mikil þensla og næg
atvinna. Þegar til kom höfðu Ís-
lendingar þó takmarkaðan áhuga á
að stunda sjóinn. Þeir vildu frekar
vera í landi og þéna sæmilega þar
í staðinn fyrir að strita við slark
og hættuleg skilyrði á hafinu. Upp
úr 1950 varð stöðugt erfiðara að
manna fiskiskipaflotann. Björgunin
var að leita eftir vinnuafli í Færeyj-
um. Þar var atvinnukreppa á þess-
um tíma, fiskverð lágt og fiskiskipa-
flotinn um margt úreltur. En Fær-
eyingar áttu hörku sjómenn. Þess-
ir menn hófu að leita leiða til að fá
pláss á erlendum fiskiskipum; jafnt
enskum, þýskum, dönskum, norsk-
um og íslenskum. Á Íslandi var
þeim tekið opnum örmum.
Fækkaði hratt aftur
Sjómannafélag Færeyja gerði kjara-
samninga við íslenskar útgerðir fyr-
ir hönd færeysku sjómannanna. Ís-
lensk stjórnvöld liðkuðu til með því
að fallast á að einungis helmingur
af skatti launa þeirra skyldi greidd-
ur hér á landi. Hinn helminginn
greiddu Færeyingar í sínu heima-
landi. Stjórnvöld féllust einnig á
að veita Færeyingunum tímabund-
in atvinnuleyfi hér á landi sem giltu
yfirleitt frá vertíðarbyrjun í janúar
til lokadagsins 11. maí ár hvert. Ís-
lenskir útvegsmenn greiddu slysa-
tryggingar og sáu færeyskum sjó-
mönnum fyrir fríum ferðum til og
frá Íslandi. Síðast en ekki síst var
samið um að færeysku sjómennirn-
ir gætu tekið hluta af launum sín-
um heim í dönskum krónum. Fær-
eyingum fjölgaði hratt. Strax árið
1955 voru 657 þeirra á íslenskum
skipum og enn fleiri ef landverka-
menn voru taldir með.
Færeyingunum í íslenskum sjáv-
arútvegi, jafnt í Ólafsvík sem ann-
ars staðar, fækkaði svo jafn hratt
um og upp úr 1960 og þeim hafði
fjölgað næstu ár á undan. Efna-
hagslegar ástæður eru helsta skýr-
ingin. Það harðnaði á dalnum á Ís-
landi. Hérlend stjórnvöld reyndu
að spara gjaldeyri. Ráðamönnum
óx í augum þeir fjármunir sem Fær-
eyingarnir fóru með heim í dönsk-
um krónum. Sumarið 1958 voru
sett lög um að 55% yfirfærslu-
gjald skyldi sett á erlendan gjald-
eyri sem færi úr landinu. Um svip-
að leyti fór gengi íslensku krón-
unnar að veikjast. Frá 1954 til 1957
hafði það haldist stöðugt þar sem
2,36 íslenskar krónur voru á móti
einni danskri. Í ársbyrjun 1960 var
þetta komið í 5,51 á móti 1. Krónan
veiktist áfram allan sjöunda áratug-
inn. Í árslok 1968 þurfti til dæmis
11,69 íslenskar krónur á móti einni
danskri. Þetta er saga sem Íslend-
ingar þekkja fram á þennan dag.
„Það varð einfaldlega of lítið að
hafa upp úr því fyrir Færeyinga að
hafa að koma hingað á vertíðir. Þó
komu lengi vel alltaf einhverjir á
hverju einasta ári en aldrei viðlíka
og þarna á seinni hluta sjötta ára-
tugarins,“ segir Finnur Gærdbo.
Sjómannadagurinn
www.fulltingi.is / fulltingi@fulltingi.is / sími 533 2050 / Suðurlandsbraut 18, 108 Reykjavík
Slys geta gerbreytt aðstæðum í lífi okkar.
Hvort sem þú ert í rétti eða órétti, getur þú átt rétt á bótum!
Réttur í órétti?
Hafðu samband – það kostar ekkert!
Finnur Gærdbo fyrrum sjómaður og útgerðarmaður:
„Ég er síðasti Færeyingurinn í Ólafsvík“
Finnur Gærdbo ásamt Svövu Alfonsdóttur. Myndin er tekin þegar Finnur var heiðraður á sjómannadaginn í Ólafsvík fyrir tíu
árum, það er 2005.