Heimsmynd - 01.12.1986, Síða 58

hrekkur við og verður alveg klumsa og fær engum vörnum við
komið. Fer til Styrmis og húðskammar hann fyrir lausmælgi.
Svona framkoma er mér ekki eiginleg. Og þetta er eina
skiptið sem ég veit til að Styrmir hafi verið lausmáll(!)
Ég á gott heimili og hef alltaf fundið sálufélaga í Hönnu og
sonum mínum. Þau hafa öll verið mér bakhjarl og innblástur
eins og sjá má á verkum mínum. Ég á marga kunningja og vini,
en ég er feiminn og hlédrægur að eðlisfari. Það er ekki sérvizka
ef þú heldur það.
í bréfi til eins vinar míns segi ég meðal annars af gefnu tilefni
um þann Matthías sem fáir þekkja:
„í raun og veru hef ég alltaf verið einfari, þótt starf mitt hafi
gert kröfur til opinberra afskipta. Mér líður bezt innan fjög-
urra veggja heima hjá mér, og nú orðið fer ég sjaldan á
mannamót. Ég hef mesta hneigð til að skrifa og yrkja og vera
einn með hugsunum mínum. Ég er ekki eins félagslyndur og
margir halda og kannski á ég ekki heima í flokki með neinum.
Samt hef ég sýnt vissa viðleitni til félagslyndis, fremur af
nauðsyn en þörf. Hitt er svo annað mál, að ég hef sótt mikinn
innblástur, menntun og uppörvun til þeirra fjölmörgu ólíku
vina minna, sem ég hef kynnzt um ævina, bæði þeirra sem ég
hef skrifað um og annarra. Ég hefði ekki viljað fara á mis við
þá reynslu. En ég þykist þó vita að munkarnir í Ettal kunna
öðrum mönnum betur að laga þann líkjör sem bragðast. Með
líkjör hafa þeir kallazt á gegnum aldirnar. Slíka einveru kann
ég að meta og ekki sízt þann sannleika sem þetta fólk hefur
verið að reyna að brjóta til mergjar. Ég hef oft þurft að tala við
sjálfan mig með þessum hætti. Ástæðan er einfaldlega sú, að
skyldurækni hefur alltaf verið minn helzti ókostur. Tillitssemi
við aðra hefur oft verið mér fjötur um fót. Sjálfsgagnrýni hefur
nagað mig meir en nokkur veit. En ég hef gagnrýnt aðra minna
en ég hefði átt að gera.“
Þegar ég horfi um öxl til æsku minnar sé ég hana ávallt innan
hrings í Vesturbænum. Allt sem er fínt og fallegt og á að vera
sterkt í náttúrunni er bogið eða ávalt. Stytzta leiðin á jörðinni
er aldrei bein, heldur bogin. Og allt sem er sterkt er kúpt,
jörðin sjálf, sólin, hauskúpan, konubrjóst! Allt sem er kantað
er veikt, það vissu Rómverjar þegar þeir byggðu Kólosseum,
sem enn stendur og vex inn í eilífðina eins og sumir listamenn.
Það eru vondir listamenn! Góður listamaður hugsar mjúkt og
bogið og ávalt: Þess vegna eru góðir listamenn svo oft mis-
skildir. Sú ferhyrnda hugsun er kröfuharður keppinautur við
mýkt og mjúkar línur. Hún er hugsun hörkunnar og hversdags-
leikans. Það er alltof mikað af kantaðri hugsun. Hún er
forsenda fordóma og óbilgirni og árásarhneigðar. Forsenda
þessarar brothættu veraldar. Ástin er aftur á móti sú bogna
lína. Það hefði verið óhugsandi að Steinn yrkti um að hann
gengi í ferhyrning í kringum allt sem er. Og það er engin
tilviljun þegar hann segir í lok þessa dýrðlega ástarkvæðis: Og
innan þessa hrings er veröld þín. Auðvitað var hún þar! Hann
talar líka um hina íbjúgu veröld í Söknuði, hlýja og góða
veröld minninganna, en hið hvíta blóm dauðans vex á horn-
réttum fleti í Tímanum og vatninu og þar rignir gegnsæjum
teningum við ragnarök.
Mitt hreiður var svona hringur, þrátt fyrir allt. Og allt.
Svona kúpt veröld úr stráum. Sterkari en öll sú ferkantaða
hugsun sem að henni sótti. Fannst mér þá. Og þykir enn. Veit
að guð hugsar í bognum línum, þessi eilífa hringrás tilverunn-
ar. Hönnuður mýktar og fegurðar. Hönnuður beinnar línu
ferhyrndrar hugsunar, þessa sjókalda húmors sem er inn-
byggður í horn nashyrningsins þegar hann æðir beint af aug-
um. Já, alltaf beint af augum, auðvitað.
Þinn einlœgur,
Matthías.
TT ,, , 2. nóvember, 1986.
Herais min.
Eftir á að hyggja tel ég ekki úr vegi að senda þér enn eitt
bréfkorn, ef það mætti verða til þess að skýra enn frekar hvað
fyrir mér vakir þegar ég þarf að svara jafn umfangsmiklum
spurningum og þeim, sem þú hefur lagt fyrir mig.
Ég minntist á Þórberg. Hann var síður en svo áhugalaus um
það sem hann átti, til að mynda bækurnar í Unnskiptingastof-
unni. En hann þjáðist sízt af öllu af græðgi umfram nauðsyn.
Ég er ekki að mæla henni bót, en ef menn komast í álnir með
heiðarlegum hætti, öfundast ég ekki yfir því. Ég tel eins og
stjórnarskrá íslands, að það megi skerða eignarréttinn, ef það
liggur klárt fyrir, að almannaheill krefjist, en ég treysti ekki
stjórnmálamönnum að fara með svo viðkvæmt mál, þótt það
sé eitt helzta viðfangsefni þeirra. Eignarrétturinn er og á að
vera friðhelgur, þótt samfélagið hafi orðið ásátt um að skerða
hann til framfærslu þeirra, sem hafa orðið undir í lífinu og
kunna ekki að sjá sjálfum sér og sínum farboða. En að öðru
leyti vil ég og krefst, að menn virði eignarréttinn. Þess vegna
vil ég ekki eins og Hannes Hólmsteinn gefa einhverjum út-
gerðarmönnum, sem hafa stundað sjó með misjöfnum árangri,
fiskimiðin við ísland, sem við fengum öll í okkar hlut eftir
harða baráttu og eigum öll sameiginlega. Ég læt hvorki Locke,
Nozick, Hannes Hólmstein né aðra segja mér fyrir um það,
hver á að eiga fiskimiðin, sem ég sem íslendingur á eignaraðild
að, og engin kenning eða kenningameistarar geta frá mér
tekið. Hitt er annað mál, að einstaklingar geta sótt meiri arð á
miðin en væru þau þjóðnýtt. Ég trúi því til að mynda með
Kristjáni Ragnarssyni, að dugmiklum sjósóknurum sé bezt
treystandi til að breyta fiskinum okkar í verðmæti, sem við
þurfum á að halda. Ég held raunar, að bæði Jónas H. Haralz
og Hannes Hólmsteinn Gissurarson séu sammála mér í því,
hvað sem líður hugsjónum þeirra að öðru leyti, að ég hafi sem
eignaraðili að miðunum mest upp úr því að duglegir og útsjón-
arsamir sjómenn og útvegsmenn fái sem frjálsastan aðgang að
nýtingu miðanna, en þó með einhverri stjórnun eða skipulagi
eins og gefur auga leið. Ég er einnig þeirrar skoðunar, að bezt
fari á verkaskiptingu í sjávarútvegi eins og öðrum greinum og
tel að skjólstæðingar Kristjáns Ragnarssonar eigi að sjá um
sinn hluta en vinnslustöðvar Friðriks Pálssonar að nýta það
hráefni, sem þær hafa efni á að kaupa, á eins hagkvæman hátt
og unnt er. Lýðræðislegasta leiðin væri sú, að öllum íslending-
um væru send hlutabréf í fiskimiðunum og þau rekin eins og
almenningshlutafélög. Þannig ætti að sjálfsögðu einnig að reka
stór fyrirtæki á vegum ríkisins svo að fólk hefði einhvern áhuga
á því, hvernig auðlindir landsins eru nýttar og hvaða arð það
fengi sent árlega vegna starfseminnar. Þá fengju fyrirtækin
nauðsynlegt aðhald og við færum að velta rekstrinum fyrir
okkur með öðrum hætti en áður. Þetta var einhvern tíma
kallað auðjöfnun upp á við. En nú alþýðukapítalismi eða
eitthvað í þá átt.
Nei, íslenzka þjóðin á þessi fiskimið. Hún á hafsvæðin
umhverfis landið. Þau eru sameign hennar. Það er ekki síður
tilfinninga- og þjóðernismál en spurning um eignarrétt. Nú er
það hlutskipti okkar allra að nýta fiskimiðin á sem arðvænleg-
astan hátt. Þessari þjóð, sem með sameiginlegu átaki rak Breta
og aðra rányrkjumenn af höndum sér með aðferðum, sem
gerðu andstæðingana orðlausa og voru öðrum þjóðum hvatn-
ing í sjálfstæðisbaráttu þeirra, ætti að vera trúandi til þess.
Hver á lýðveldið ísland? Það er heilög eign okkar allra sem
enginn íslendingur getur gert sérstakt tilkall til, þótt sumir telji
sig betri íslendinga en aðra. Þjóðin á Þórsgötu 1 er liðin saga.
Við skulum ekki fara að endurvekja hana í nýrri mynd. Hún
var svo ömurlegur þáttur í ærslasögu æsku minnar. Og af-
kvæmi kalda stríðsins.
58 HEIMSMYND