Heimsmynd - 01.10.1987, Blaðsíða 123

en svo mikið er víst að efnin eru til; það
eina (!) sem þarf til þess að þau myndi líf
eru réttar ástæður.
Einn fræðimaður hefur komist svo að
orði að vetrarbrautin okkar sé eins og
risastórt vöruhús þar sem megi finna alla
varahluti í lífið. Hann bjó síðan til samlík-
ingu milli vetrarbrautarinnar og reiki-
stjörnu sem er ekki búin til úr neinu nema
hlutum úr armbandsúri. Á nógu löngum
tíma — kannski þúsund milljón árum! —
fer ekki hjá því, fullyrðir hann, að vindar
og straumahreyfingar alls konar komi
saman að minnsta kosti einu brúklegu úri.
Þetta minnir á apahjörðina við ritvélarnar
og verk Shakespeares; líkurnar gegn þeim
efnaskiptum sem mynduðu fyrsta
mólekúlið er fjölgaði sér voru stjarnfræði-
legar en það var tíminn til verksins lfka.
„Lífið var þannig svo til alveg óhugsandi
atburður sem hafði svo til óendanleg tæki-
færi til að gerast,“ segir hann.
Það er að minnsta kosti löngu sannað
mál að það sem getur gerst gerist; annars
værum við til að mynda ekki hér. Og mið-
að við allan þann óteljandi fjölda af sólum
sem til eru í alheiminum hlýtur það sann-
ast sagna að vera heldur ólíklegt að lífið
geti ekki kviknað annars staðar, og ergó:
að það hafi ekki gerst — oft! Sólin okkar
er á engan hátt merkileg stjarna; hún er
ósköp venjuleg miðlungssól og enn hefur
ekkert komið í ljós sem gæti gefið til
kynna af hverju hún hefði endilega ein
systra sinna átt að skreyta sig reikistjörn-
um — og þá hvorki fleiri né færri en
níu. Samkvæmt síðustu tölum telja
stjörnufræðingar að fjöldi sóla í al-
heiminum sé einhvers staðar í námunda
við tíu þúsund milljarða milljarða, eða —
ef menn skilja það betur: 10.000.000.000,-
000.000.000.000. Það er líka að setja sig á
háan hest að fullyrða að aðstæður á jörð-
inni séu svo einstakar að hér og hvergi
annars staðar hafi lífið getað kviknað.
Lengi var því haldið fram að fjarlægðin frá
sólu, massi jarðar, aðdráttarafl og ég veit
ekki hvað mynduðu svo fínt jafnvægi að
hér hefði líf orðið til og hvergi annars
staðar. Þessi skoðun er á undanhaldi. Nú
dæsa menn sumir hverjir meira að segja
yfir því hversu litlu hafi þrátt fyrir allt
munað að nágrannar okkar Venus og
Mars yrðu byggilegir líka — og þá vita-
skuld öðruvísi lífi.
Öðruvísi. Já, hvernig ætli geimbúarnir
okkar líti út? — svo haldið sé áfram þess-
um óábyrgu hugleiðingum. Svo mikið er
alla vega víst að við megum ekki búast við
því að þeim svipi mikið til okkar mann-
anna. Maðurinn er að vísu ansi hentugur
að allri gerð fyrir jarðneskar aðstæður en
á annars konar reikistjörnum þætti hann
sjálfsagt fráleit smíð. Það má líka minna á
að það munaði ekki nema því sem munaði
að dínósárusarnir héldu völdum sínum á
jörðinni. Þeir eru oftast taldir hafa verið
tröllheimskir og lítt til þróunar fallnir en
eins og Carl Sagan benti á í bók sinni
Drekarnir í Eden er málið ekki svo einfalt.
Um það leyti sem fyrstu spendýrin, for-
feður okkar, voru enn smádýr sem földu
sig í kjarrinu voru dínósárusarnir í óða
önn að reyna að framleiða viti borið líf.
Til varð tegundin saurornithoides; litlar
skepnur ef miðað er við tyrannosaurus
rex; um það bil fimmtíu kíló að þyngd og
með heila sem vóg fimmtíu grömm eða
svo. Þessi hlutföll eru svipuð og meðal
bavíana nútímans og um æðar saurornit-
hoides rann að líkindum heitt blóð. Ann-
ars líktist dýrið mest kengúru, hafði klær á
fótum og langan sveigjanlegan háls. Það
gekk upprétt og gat því notað framlapp-
irnar til að halda á hvers konar hlutum
enda ku saurornithoides hafa búið að
býsna háþróuðum höndum með fjórum
fingrum.
Allt þetta — upprétt staða saurornit-
hoides, gripfingur, þokkalegasta heila-
stærð og góð sjón — er einmitt það sem
gerði spendýrunum kleift að þróast til viti
borins lífs er fram liðu stundir. Saurornit-
hoides var hins vegar óheppinn; hann dó
út fyrir sextíu og fimm milljónum ára líkt
og stærstur hluti skriðdýra, af ástæðum
sem enn er deilt um þó flestir séu sammála
að vágestur í einhverri mynd — hala-
stjarna, loftsteinaregn — hafi komið utan
úr geimnum. Ef saurornithoides hefði
fengið tíma til að þróast áfram, segir Carl
Sagan, má allt eins telja líklegt að hann
hefði getað spyrnt fótum við framsókn
spendýranna og sjálfur fætt af sér tegundir
sem þróuðust til vitsmuna. Og þá værum
við öll saman litlir dínósárusar!
Þessi saga sýnir hversu lítið (!) getur
þurft til að breyta rás þróunarinnar og þá
um leið hversu erfitt er — og raunar ill-
mögulegt — að spá fyrir um útlit vera sem
þróast hafa á reikistjörnum þar sem að-
stæður eru gerólíkar því sem hér þekkist.
Vísindamenn og kannski ekki síst vísinda-
skáldsagnahöfundar hafa að sönnu ekki
staðist freistinguna og reynt að velta þessu
fyrir sér eftir bestu getu. Setja má fram
nokkrar almennar athugasemdir. Geti líf
til dæmis yfirleitt kviknað á gasrisum eins
og Júpíter má telja líklegt að lífverum
þaðan svipaði einna mest til loftbelgja eða
loftskipa, enda er ekki um raunverulegt
yfirborð að ræða á slíkum plánetum. (Sá
gamli refur, Arthur C. Clarke, lýsir lífi af
þessu tagi í bók sinni 2010; einmitt á Júpí-
ter!) Ef um væri að ræða þungar og efnis-
miklar plánetur má á hinn bóginn álykta
að verur sem þar byggju væru líkastar
heljarmiklum hægfara skriðdýrum vegna
þess mikla aðdráttarafls sem ríkja myndi
við shkar aðstæður. Og plánetur sem væru
þaktar vatni eða öðrum vökva? Viti born-
ir fiskar? Eyðimerkurheimar? Risavaxnir
sandormar eins og lýst er í sögunum um
Dunel Hrollkaldar jökulplánetur? Lif-
andi ískristallar? Og eru máske sprellfjör-
ugar bráðgáfaðar dúnsængur á flökti um
Krabbaþokuna?
Svona vangaveltur sanna í rauninni að-
eins eitt: að e/það er líf, og ég tala ekki um
viti borið líf á öðrum hnöttum, þá er það
að öllum líkindum furðulegra (frá okkar
sjónarhóli) en við höfum enn ímyndað
okkur og sennilega öllu furðulegra en við
getum ímyndað okkur. Við erum ennþá,
eins og hér hefur verið þrástagast á, bara
börn á mælikvarða eilífðarinnar og rétt
nýfarin að líta upp úr vöggunni. Á næstu
árum, áratugum og þó umfram allt öldum
eigum við sjálfsagt eftir að verða alveg
dolfallin yfir því sem við uppgötvum í
kringum okkur — hvort heldur það verð-
ur líf eður ei. Nú síðustu misserin hafa vís-
indamenn verið að henda á milli sín kenn-
ingum um að alheimurinn okkar, með öll-
um sínum vetrarbrautum, sé bara einn af
óteljandi alheimum sem einhvern veginn
fléttist saman. Þessar kenningar eru
skammt á veg komnar og ennþá bara teór-
ía; kannski verða þær aldrei annað. En
það fylgir sögunni að í hinum alheimunum
gildi fráleitt sömu eðlisfræðilögmál og við
teljum sjálfsögð hér. Aðdráttarafl? Bara
brandari. Ljós? Hvað er það? Enginn er
eins, allir eru einstakir.
Önnur skemmtileg kenning gerir ráð
fyrir því að til séu í veröldinni allt að tutt-
ugu og sex víddum. Þetta er líka bara
reikningsdæmi en með leyfi: Ef við skynj-
um bara lengd, breidd, hæð og tímann (að
svo miklu leyti sem við höfum áttað okkur
á honum), hvernig í ósköpunum eru þá
hinar tuttugu og tvær?!
Kannski það komi einhverjir á morgun
eða hinn og segi okkur allt um þetta. . .
HEIMSMYND 123